صفی اصفیا

 
محمد صفی اصفیا فرزند سلیم در سال 1295 در تهران متولد شد. دوران ابتدایی و متوسطه خود را در تهران به پایان رسانید و در 15 سالگی موفق به اخذ دیپلم از دبیرستان ثروت گردید، در ایران شاگرد اول شد و در مسابقه اعزام محصل به خارج شرکت کرد. به علت پایین بودن سن ، دوسه سالی در انتظار ماند تا بالاخره به فرانسه رفت، و به دلیل علاقه‌ای که به اکتشافات و زمین شناسی داشت در دانشگاه پلی تکنیک فرانسه ثبت‌نام نمود و دوره‌ هشت ساله را پنج ساله تمام کرد و به ایران آمد1. و در سال 1317 بعد از شش سال اقامت در اروپا به وطن مراجعت نمود.
 
پس از بازگشت به کشور در وزارت صنایع و پیشه و هنر مشغول به‌کار شد و ضمن تدریس در دانشکده فنی در رشته زمین‌شناسی مشاور بنگاه آبیاری بود. خدمت سربازی را در دانشکده افسری طی کرد و در سال 1321 به وزارت فرهنگ منتقل شد؛ وی در سال 1320 ازدواج کرد و دارای سه دختر به اسامی " صفیه، صفورا و صفا " گشت. که صفورا در اسفند 1354 به نمایندگی ثابت ایران در یونسکو (پاریس) انتخاب گردید2.
 
اصفیا در سال 1324 رئیس آزمایشگاه معدن‌شناسی دانشکده فنی شد و تا سال 1331 در آن دانشکده بود. وی در اواخر سال 1331 به عضویت شورای ‌عالی ‌صنعتی انتخاب و در ضمن تصدی کرسی استادی زمین‌شناسی اقتصادی، در سال 1341 در کابینه اسدالله علم با حفظ سمت به عنوان قائم مقام‌ نخست‌وزیر در سازمان برنامه منصوب و همچنین به عنوان عضو شورای اداری سازمان نقشه برداری انتخاب گردید. او رئیس مستقیم پروژه سد سفیدرود و سرپرست مستقیم سد کرج ــ که از سال 1336 آغاز گشته بود ــ نیز بوده است3. اصفیا که از اعضای مؤسس حزب ایران بود در سال 1339 با حمایتهای حزبی، پس از برکناری خسرو هدایت به عنوان مدیرعامل سازمان ‌برنامه انتخاب شد.
 
در سال 1345 به پیشنهاد هویدا و موافقت شاه دارای لقب "جناب" شده بود و در تاریخ 8/7/1350 به عنوان وزیر مشاور و نایب نخست‌وزیر در امور اقتصادی و عمرانی منصوب گشت که با تبریک نصیری ـــ ساواک ـــ روبه‌رو گردید و در همین سال یک قبضه تفنگ گلوله‌زنی شکاری کالیبر 270 دریافت کرد. او که با تأیید محمدرضا پهلوی به عنوان دبیرکل کمیته پیکار جهانی با بیسوادی برگزیده شده بود در سال 1352 با پیشنهاد وزیر علوم و آموزش عالی و با تأیید شاه به عضویت هیئت ‌امنای دانشگاه جندی‌شاپور در آمد و در تاریخ 17/5/1356 به پیشنهاد جمشید آموزگار وزیر مشاور شد4.
 
ساواک در سند بیوگرافی او آورده است:
فردی درستکار ، مطلع و از دوستان نزدیک و صمیمی ابوالحسن ابتهاج و مسئول ساخت سد سپیدرود است. به علت داشتن روش ملایم در امور اداری عناصر نادرست را به سازمان برنامه راه داده من جمله: رحمت‌اله جزنی (شوهر خواهرش) که عضو فعال سابق کمیته مرکزی حزب توده بوده و همین امر باعث شده تا جو بدی علیه اصفیا در سازمان برنامه صورت گیرد. مشارالیه در سیاست گرایش به غرب (امریکا) داشته و از نظر وابستگی حزبی زمانی عضو حزب ایران نوین بوده و کناره گیری کرده است. وی از طریق امریکائیها مدتی در اداره اطلاعات سازمان ملل متحد در ایران مشغول به‌کار بوده و در همان زمان به حسنعلی منصور معرفی شده است. اصفیا طی حکمی محمدعلی دشتی (نماینده مجلس و عضو رسمی قبلی سیا) را به سمت معاونت اداری و مالی سازمان برنامه و بودجه منصوب نموده است5.
 

امضای توافقنامه اقتصادی بین محمدصفی اصفیا به نمایندگی از ایران و نماینده کشور چکسلواکی
[01- 176- 5757 الف]

 
اصفیا به زبانهای فرانسه و انگلیسی مسلط بود، در کنار مشاغل دولتی و سیاسی هیچ‌گاه از مطالعه کتب و نشریات فارغ نبوده است. کتاب فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی که محصول همکاری او با گروه احمد آرام، حسین گل‌گلاب، غلامحسین مصاحب و مصطفی مقربی است، یکی از ثمرات جلسات مرتب علمی است که اصفیا نیز در آن شرکت می‌کرده است6.یادداشتهایی درباره زمین شناسی کوههای البرز (قسمت شمال تهران) به زبان انگلیسی دارد که در سال 1348 در مجله انجمن زمین شناسان به چاپ رسیده است.
 
مهندس صفی اصفیا درباره ایران و تاریخ این کشور دوهزار پانصدساله چنین گفته است:
ایران سرزمین شگفت‌آوریست. تاریخ او از نظر رنگارنگی و گوناگونی کم‌نظیر است. بزرگترین مردان و پست‌ترین مردان در این آب و خاک پرورده شده‌اند، حوادثی که بر سر ایران آمده بدانگونه است، شکستهای شرم‌آور، مصیبتهای بسیار و کامروائیهای بسیار، گویی روزگار همه بلاها و بازیهای خود را بر ایران آزموده است او را بارها لب پرتگاه برده و باز از افتادن بازش داشته، ایران شاید سخت‌جان‌ترین کشورهای دنیا باشد، دوره هایی بوده است که با نیمه‌جانی زندگی کرده اما از نفس نیفتاده چون بیمارانی که می‌خواهند نزدیکان خود را بیازمایند، درست در همان لحظه که همه از امید برگرفته بودند چشم گشوده و زندگی را از سر گرفته است...7
 
دیگر مشاغل اصفیا که همگی با فرمان محمدرضا پهلوی صورت گرفت، بدین شرح است:
الف.عضویت در هیئت مدیره سازمان خدمات شاهنشاهی
ب. عضویت در هیئت شورای انرژی اتمی
ج. عضویت در هیئت مرکزی دانشگاهها
د. عضویت در هیئت ‌امنای مؤسسه برنامه‌ریزی ایران
ه. عضویت در هیئت‌ امنای مؤسسه عالی آموزش ارتباطات
و. عضویت در هیئت‌ امنای دانشگاه اصفهان
ز. عضویت در هیئت‌ امنای دانشگاه فارابی
ح. عضویت در هیئت‌ امنای بنیاد فرهنگ ایران
ط. عضویت در هیئت عالی مرکز طبی کودکان
ی. عضویت در هیئت‌ امنای سازمان جشن هنر8
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، صفی اصفیا دستگیر و به جرم شرکت در اعمال فاسد پهلوی به مدت چهار سال زندانی شد. وی بقیه عمر خود را در خاموشی گذراند؛ تا این­که در همایشی در تجلیل از استادان پیشکسوت دانشکده فنی از وی تقدیر به عمل آمد9. در ۱۳۷۲ در تشکیل بنیاد علمی زیرک‌زاده شرکت داشت و عضو هیئت امنای این بنیاد بود،  در فروردین 1387ه.ش در سن 92 سالگی درگذشت.

پی نوشت: