فتح‌الله اکبر

 
فتح‌الله اکبر پسر حاجی خان امشه‌ای و برادرزاده علی‌اکبر خان بیگلربیگی رشت ملقب به بیگلربیگی، امیرتومان، سالار افخم، سردار منصور و سپهدار اعظم رشتی یکی از دولتمردان عهد قاجاریه بود که در سال 1234 شمسی در رشت به دنیا آمد . پدرش حاج میرزا محمدعلی گیلانی یکی از ملاکین گیلان بود. او تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خود فراگرفت و در اداره گمرک گیلان که در اجاره عمویش بود با دریافت مواجب ماهیانه سه تومان مشغول به کار گردید. بعد از درگذشت اکبرخان بیگلربیگی، فتح‌الله خان با بیوه متمول عموی خود وصلت نمود و سرپرستی زندگی اکبرخان و اجاره داری گمرک شمال و عنوان بیگلربیگی را نصیب خود ساخت و به تدریج قسمتی از املاک گیلان را خریداری نمود و جزء اعیان و متمولین منطقه گردید. 1
 
سال 1272 شمسی با تقدیم پیشکشی به ناصرالدین شاه و امین‌السلطان درجه امیرتومانی و لقب سالاراعظم گرفت و از آن پس گهگاه در تهران اقامت می‌نمود و چون سرمایه‌داری بخشنده بود به زودی جای خود را در صف رجال باز کرد. در سال 1278 به هنگام سفر سوم مظفرالدین شاه به اروپا، فتح‌الله خان اکبر با تقدیم دوازده هزار تومان پیشکشی به شاه ملقب به سردار منصور گردید. سردار منصور تا زمان آغاز نهضت مشروطیت چند بار به اروپا سفر کرد و تاحدودی با تمدن و افکار اروپائیان آشنا گشت و با ایرانیان آزادیخواه مقیم اروپا حشر و نشر داشت . او از طرفداران حکومت قانون و مشروطه در ایران بود و از مشروطه‌خواهان جانبداری می‌کرد اما با به سلطنت رسیدن محمدعلی شاه به مخالفت با مشروطه و مشروطه‌‌خواهان پرداخت و پس از به توپ بسته شدن مجلس بازداشت و پس از آنکه مدتی در زندان باغشاه محبوس بود ابتدا به فیروزکوه و سوادکوه و سپس به اروپا تبعید شد. سردار منصور در دوران استبداد صغیر و فتح تهران در اروپا بود و چند روز قبل از سقوط محمدعلی شاه و همزمان با فتح گیلان به وطن بازگشت و در گیلان به نیروهای محمدعلی خان سپهدار تنکابنی پیوست. 2
 
پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان و خلع محمدعلی شاه از سلطنت در سال 1288 شمسی ، سردار منصور در کابینه بدون نخست وزیر عهده‌دار وزارت پست و تلگراف شد. محمدولی خان تنکابنی پس از انتصاب به نخست وزیری، از مهر 1288 تا مرداد 1289 چهار بار کابینه تشکیل داد و سردار منصور در هر چهار کابینه وزیر پست و تلگراف بود. نامبرده به سال 1294 در کابینه عین‌الدوله عهده‌دار وزارت عدلیه بود و در کابینه‌ عبدالحسین میرزا فرمانفرما که در همان سال تشکیل شد به وزارت پست و تلگراف منصوب گردید.
 
سپهدار تنکابنی در سال 1294 لقب سپهسالار اعظم گرفت و لقب سابق او یعنی سپهدار اعظم رشتی به سردار منصور داده شد. در کابینه‌ای که محمدولی خان سپهسالار تشکیل داد، فتح‌الله خان سپهدار اعظم وزیر داخله شد و در دولت وثوق‌الدوله نیز کماکان وزارت داخله با او بود. در سال 1297 در کابینه دوم وثوق‌الدوله که به دلیل عقد قرارداد ننگین 1919 کابینه قرارداد نام گرفت، فتح‌الله خان سپهدار اعظم به وزارت جنگ برگزیده شد. 3
بعد از کناره‌گیری وثوق‌الدوله، مشیرالدوله جای او را گرفت ولی او تاب ایستادگی در مقابل مشکلات را نداشت و به همین دلیل کابینه‌اش بیش از چند ماه دوام نیافت. در این هنگام احمدشاه دو نفر را برای صدارت در نظر گرفت، یکی محمدولی خان سپهسالار تنکابنی و دیگری شاهزاده عبدالمجید میرزا عین‌الدوله که هیچکدام از آن دو نفر زیر بار این مسئولیت نرفتند و به ناچار احمد شاه در تاریخ آبان 1299 فرمان رئیس‌الوزرایی را برای فتح‌الله سپهدار رشتی صادر نمود. 4
 
او مجموعا دو کابینه تشکیل داد که در هر دو کابینه وزارت داخله را خود برعهده داشت اما دولت او با وجود حمایتهای انگلستان دوام نیاورد و در دی ماه 1299 مستعفی گردید. دوره نخست وزیری و وزارت داخله سپهدار رشتی با کودتای سوم اسفند 1299 که مقدمات آن از مدتها قبل فراهم شده بود پایان یافت و با تصرف تهران به دست قوای قزاق، سید ضیاءالدین طباطبایی به رئیس‌الوزاریی و رضا خان میرپنج به فرماندهی دیویزیون قزاق منصوب شدند. 5
 
سپهدار اعظم رشتی در شب سوم اسفند 1299 به سفارت انگلیس در تهران پناهنده شد و پس از چند روز با گرفتن تامین از طرف انگلیسها از سفارتخانه خارج و سپس راهی اروپا شد. فتح‌الله خان اکبر پس از بازگشت به ایران، در انتخابات دوره سوم مجلس شورای ملی از گرگانرود و در دوره پنجم از رشت به وکالت برگزیده شد.
 
او به زبان فرانسه آشنایی داشت و نسبت به سیاست انگلستان در ایران همیشه روی موافق نشان می‌داد. مورخ‌الدوله درباره او اینگونه اظهارنظر نموده است: سردار منصور رشتی مردی
نجیب و صمیمی بود و غالبا اسرار کابینه از بیانات عادی او برملا می‌گشت. 6 وی از اعضای مجمع آدمیت، جامع آدمیت و لژ بیداری ایران بود. ‌7 سپهدار اعظم سرانجام در سال 1316 در تهران درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه شهرری به خاک سپرده شد. 8

پی نوشت: