عبدالحسین تیمورتاش

 
عبدالحسین تیمورتاش ملقب به معززالملک و سردار معظم خراسانی فرزند کریمداد خان امیر منظم در حدود سال 1260 شمسی در بجنورد چشم به جهان گشود. بعد از گذراندن دوره مقدماتی تحصیلات و یادگیری سوارکاری و تیراندازی، جهت فراگیری زبان روسی عازم عشق‌آباد شد و سپس به همراه پدرش رهسپار پترزبورگ گردید و با ورود به مدرسه نظام سن پترزبورگ که خاص نجیب زادگان و درباریان بود در رشته امور نظامی به تحصیل پرداخت. پس از اتمام تحصیل و بازگشت به ایران به عنوان مترجم وزارت امور خارجه مشغول به کار شد و پس از اعلام سلطنت محمدعلی میرزا، تیمورتاش عضو هیئتی بود که می‌بایست پادشاهی محمدعلی شاه را به چند کشور اروپایی اعلام نمایند. پس از بازگشت از اروپا از وزارت خارجه کناره گیری کرد و از سوی پدرش نایب‌الحکومه بلوک جوین شد.
 
تیمورتاش به دنبال فتح تهران در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی به عنوان جوان ترین وکیل از خراسان به مجلس راه یافت و بعد از تعطیلی مجلس دوم به ریاست قشون خراسان انتخاب شد و در انتخابات دوره سوم از قوچان به مجلس راه پیدا کرد. در سال 1298 از سوی وثوق الدوله به حکمرانی گیلان برگزیده شد. دوران حکمرانی تیمورتاش در گیلان مقارن با نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی بود و دولت مرکزی برای مقابله با نیروهای انقلابی نهضت، سردار معظم خراسانی را راهی منطقه کرد. تاریخ نگاران حکومت سردار معظم را در گیلان حکومت ترور، آدم کشی، عیاشی و مشروب خواری خوانده‌اند.1
 
بنابه مستندات تیمورتاش در جریان اعدام دکتر حشمت جنگلی ــ یاور و همراه میرزا کوچک خان ــ نقش داشته و بعد از اعدام دکتر حشمت و گسترش مجدد دامنه نهضت جنگل تیمورتاش با صدور اعلامیه‌ای مردم گیلان را تهدید کرد که هر گونه کمک و مساعدتی به نیروهای نهضت جنگل، اعدام و ضبط دارایی آنان را در پی خواهد داشت.2
 
تیمورتاش در دوره حکومت تقریباً یکساله خود در گیلان بیعدالتیهای فراوانی نسبت به مردم منطقه روا داشت و در سایه ایجاد امنیت برای مردم گیلان از آنان اخاذی می‌نمود.3
 
مدت کوتاهی پیش از کودتای 1299 به تهران فرا خوانده شد و به دستور سید ضیاالدین بازداشت شد و چندی در زندان به سر برد. سال 1300 در کابینه مشیرالدوله تصدی وزارت عدلیه به او محول شد و سال بعد والی کرمان و بلوچستان گردید و در سال 1302 در انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی مجدداً از نیشابور به وکالت مجلس انتخاب شد. هنگام طرح اعتبارنامه‌اش به دلیل اقداماتی که در دوران حکومتش در گیلان انجام داده بود با مخالفت نماینده رشت رو به رو گشت. در سال 1303 سردار معظم در کابینه سردار سپه به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب شد و در همان زمان تلاش خود را برای تغییر سلطنت آغاز کرد. سال بعد با آغاز سلطنت پهلوی، مراسم تاجگذاری رضا خان با کمکهای بی دریغ تیمورتاش برگزار گردید و به پاس خدماتی که انجام داده بود از طرف رضا شاه به عنوان وزیر دربار برگزیده شد.
 
او در سالهای نخست دوره سلطنت رضا شاه در اوج اقتدار سیاسی بود و مرد شماره دو کشور محسوب می‌گشت. اما این میدان داری و یکه تازی تا سال 1311 بیشتر دوام نداشت و وی مورد بی مهری رضا شاه قرار گرفت. از شهریور 1310 که تیمورتاش برای انجام پاره‌ای از مذاکرات درباره نفت به اروپا سفر کرد به تدریج در سراشیبی سقوط قرار گرفت. سال 1311 رسماً از وزارت دربار برکنار شد و به اتهام سوءاستفاده مالی و ارتشاء به جریمه مالی، محرومیت از حقوق اجتماعی و حبس محکوم گردید و در نهم مهر سال 1312 در زندان قصر به قتل رسید. وی مردی قدرت طلب، خستگی‌ناپذیر، پرکار، باهوش، زیرک و فاقد هرگونه اصول گرایی اخلاقی و مذهبی بود.4 او به زبانهای روسی، فرانسه و انگلیسی تسلط داشت. تیمورتاش دو بار ازدواج کرد که حاصل آنها شش فرزند ــ سه دختر و سه پسر ــ  بود.

پی نوشت: