امامقلی ‏خان

 
امامقلی‏ خان حاجی ‏ایلخانی پسر دوم جعفرقلی‏ خان و بی ‏بی شاه ‏پسند و برادر تنی حسینقلی ‏خان ایلخانی است. امامقلی‏ خان در تهران و در سال 1240ق در زمان سلطنت فتحعلی‏ شاه به دنیا آمد.
 
پس از محمدتقی ‏خان کیانرسی که قدرت خودش را بدون هیچ پشتیبانی از طرف قاجارها، به دست آورده بود، سه نفر از خوانین معروف بختیاری، از جمله علیرضا کیانرسی، کلبعلی ‏خان زراسوند از طایفه دورکی و جعفرقلی ‏خان بختیاروند، جهت رسیدن به قدرت با یکدیگر به جنگ پرداختند. سرانجام برادرزاده کلبعلی ‏خان ــ حسینقلی‏ خان ــ با کمک سه تن از برادرهایش و حمایت والی اصفهان و تأیید قانونی حکومت مرکزی تهران به قدرت رسید. او بعد از استحکام موقعیت خود در بختیاری به لقب ایلخانی رسید. حکومت طولانی و بدون صدمه ایلخانی باعث زیاد شدن ثروت و محبوبیت وی در میان بختیاری‏ها و دربار شده بود. در نتیجه طی توطئه ‏ای در اصفهان به قتل رسید.
 
پس از این واقعه، منطقه بختیاری دستخوش ناامنی شد. بعد از مرگ ایلخانی شکی نبود که رهبری ایلخانی در خانواده ایلخانی باقی می‏ ماند و ایلخان جدید می‏ بایست از میان دو برادر با شش پسر و سیزده برادرزاده انتخاب شود. از آن زمان، فامیل ایلخانی به سه بخش تقسیم شد: خاندان ایلخانی که اعقاب و پسران خودِ حسینقلی‏ خان ایلخانی بودند؛ خاندان حاجی ‏ایلخانی که اعقاب برادرش امامقلی‏ خان را شامل می‏ شدند؛ و خاندان ایل‏ بیگی که فرزندان دیگر برادرش رضاقلی‏ خان بودند.
 
بعد از مرگ ایلخانی، بزرگ‏ترین پسرش ــ اسفندیارخان ــ و کوچک‏ترین پسرش ــ حاجی علیقلی‏ خان ــ به فرمان ظل‏ السلطان زندانی شدند و امامقلی ‏خان و رضاقلی ‏خان به عنوان ایل ‏بیگی و ایلخانی برگزیده شدند. این انتخاب‏ها که به دست ظل ‏السلطان صورت گرفت، موجب توسعه نفوذ او در ارتباط با ولیعهد و امین ‏السلطان شد. ناصرالدین شاه بعد از مدتی دیدگاه‏ها و نظرات گروه ضد ظل ‏السلطان را در دربار پذیرفت و ضربه مهلکی به او زد که باعث شد نفوذ او منحصر به حکومت اصفهان شود.
 
امامقلی ‏خان پس از درگذشت برادرش در سال 1299ق به ایلخانی منصوب شد. این انتصاب بر اختلافات بین فرزندان دو برادر دامن زد. ولی در سال 1305ق پس از عزل ظل ‏السلطان و آزادی اسفندیارخان از زندان، از مقام خود معزول و برادرش رضاقلی ‏خان ایل ‏بیگی به سمت ایلخانی و اسفندیارخان هم به عنوان ایل ‏بیگی منصوب شدند. اسفندیارخان رابطه خیلی خوبی با امین‏ السلطان برقرار کرد. ولی بعد از مدتی این رابطه رو به سردی گرایید. به طوری که امامقلی ‏خان و رضاقلی‏ خان دستگیر و زندانی شدند و اسفندیارخان استعفا کرد. در این حال دو خان زندانی، آقانجفی ــ یکی از پیشوایان مذهبی اصفهان ــ را واسطه قرار دادند. امین ‏السلطان هم در جواب شفاعت آقانجفی نوشت:
در مورد رضاقلی‏ خان و امامقلی ‏خان که دستشان به استبداد و زورگویی باز شده و این در رابطه با شکایت خود شما که مایل به آزادی آنها هستید، در رکاب شاهی از تهران فرستاده خواهند شد و آنچه لازمه آسایش آنها است، انجام خواهد شد.
 
زمانی که امامقلی‏ خان از فرمان عزل خود سرپیچی کرد، امین ‏السلطان ــ صدراعظم ــ به رضاقلی ‏خان ایل ‏بیگی و اسفندیارخان دستور داد تا چهارصد سوار بختیاری آماده کنند تا با سیصد سوار دولتی و دو عرّاده توپ کوهستان به جنگ امامقلی ‏خان بروند. امامقلی ‏خان هم ششصد سوار آماده کرد، ولی در حین جنگ نیروهای او دچار تفرقه شدند و این امر باعث شد که او به دژ ملکان پناهنده شود. این جنگ معروف به چغارخور بود. بعد از چند مدتی با امین‏ السلطان به توافق رسیدند و او به خوزستان فرستاده شد تا به عنوان دستیار در خدمت حاکم خوزستان باشد.
چیزی نگذشت که بار دیگر گردونه اقبال حاجی‏ ایلخانی به گردش درآمد و ایلخانی بختیاری شد و اسفندیارخان به سمت ایل ‏بیگی و رضاقلی ‏خان به عنوان حاکم چهارمحال و بختیاری منصوب شدند. اما برای سومین بار حاجی ‏ایلخانی توسط شهاب ‏الملک ــ حاکم خوزستان ــ معزول شد و برادرزاده ‏اش اسفندیارخان به جای او نشست. چون بعد از مدتی دوباره حکومت بختیاری به ظل‏ السلطان داده شد و اسفندیارخان با او عداوت و دشمنی داشت، استعفا کرد و امامقلی ‏خان برای چهارمین بار به سمت ایلخانی رسید و تا سال 1317 که بدرود حیات گفت، در این سمت باقی ماند.
 
در فاصله زمانی بین سال 1299ق، که حسینقلی ‏خان ایلخانی کشته شد، تا سال 1327ق که ابتدا اصفهان و سپس تهران به نفع انقلابیون مشروطه‏ خواه و به دست بختیاری‏ها فتح شد، ایل بختیاری دوره پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت. در این دوره اختلافات و دسته‏ بندی‏های داخلی به نقطه اوج خود رسید و برخوردهایی هم با رجال دولتی پیش آمد. هر از چندگاهی یک خانواده با خانواده دیگر متحد می ‏شد، ولی بعد از گذشت زمان این اتحاد می ‏گسست و اتحادی دیگر با خاندانی دیگر صورت می‏ گرفت.
 
در هر حال، در صورتی که بخواهیم پس از آگاهی از زندگی سیاسی حسینقلی‏ خان، از زندگی خصوصی وی نیز چیزهایی بدانیم، باید گفت که وی برادر تنی امامقلی‏ خان و پسر بی‏ بی شاه‏ پسند بود. اما رضاقلی ‏خان و مصطفی‏ خان از بی‏ بی مهربانو از طایفه دنیارونی بودند. با این تفاسیر، امامقلی ‏خان با برادران خود دشمنی نداشت و یک جان در چند قالب بودند که روز به روز یکدل‏تر می ‏شدند و حتی دولت هم به یگانگی آنها رشک می ‏ورزید.
 
اولین همسر حاجی ‏ایلخانی دختر ابوالفتح ‏خان کیانرسی بود. محمدحسین‏ خان ــ نیرومندترین پسر و همان کسی که در سال‏های آخر عمر ایلخانی همیشه با او در کشمکش بود ــ از این زن متولد شد. این ازدواج به احتمال زیاد برای رفع اختلافات بین دو تیره هفت ‏لنگ و چهارلنگ انجام گرفته بود زن دوم حاجی ‏ایلخانی حاجیه بی ‏بی زینب دختر خان یکی از با نفوذترین خان‏های زمان حاجی‏ ایلخانی بود. حاجی ‏ایلخانی از بی ‏بی زینب سه پسر داشت: اولی غلامحسین‏ خان سردارمحتشم که فرمانده لایق نظامی بود. دومی سلطان محمدخان سردار اشجع و سومی به علی ‏اکبرخان سالار اشرف شهرت داشت.
 
حاجی بی‏ بی یکی دیگر از زنان امامقلی است که غلامحسین ‏خان ملقب به سردارمحتشم و همچنین شهاب ‏السلطنه از او به دنیا آمدند. حاجی ‏ایلخانی همچنین سه همسر دیگر از طوایف مختلف بختیاری داشت که در مجموع نه پسر و هفت یا هشت دختر به دنیا آوردند. نه پسر حاجی ‏ایلخانی جمعا 25 بار ازدواج کردند و ثمره این ازدواج‏ها 45 پسر و 23 دختر بود که بیشتر به عقد عموزادگان خود درآمدند.
 
پروفسور گارثویت در جدولی سران حاجی ‏ایلخانی را که به مناصب و القابی رسیده بودند، چنین معرفی کرده است:
 
     1. محمدحسین‏ خان ملقب به سردارمفخم و سپهدار.
     2. غلامحسین‏ خان ملقب به شجاع ‏السلطنه، شهاب‏ السلطنه و سردارمحتشم.
     3. لطفعلی ‏خان ملقب به امیرمفخم و شجاع ‏السلطان.
     4. علی ‏اکبرخان ملقب به سالار اشرف.
     5. سلطان محمدخان ملقب به معین همایون، سرداراشجع.
     6. نصیرخان ملقب به صارم‏ الملک، سردارجنگ.
     7. محمدرضا ملقب به سردار فاتح.
     8. محمود ملقب به هژبرالسلطان.