یکی از تحولات سیاسی ایران نهضت مشروطه است که بسیاری از تاریخ‌نگاران آن را ناشی از ساختار سیاسی و اجتماعی آن دوره می‌دانند. نهضت مشروطه با تمام نقاط ضعف خود یک سلسله جنبشها و قیامهایی را به دنبال داشت: مردم را وارد صحنه سیاسی و آنان را به مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی ترغیب نمود و مقولاتی نظیر آزادی، قانون و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خویش را در اذهان افراد جامعه به وجود آورد.
کلمه مشروطیت از نظر لغوی یعنی آنچه مقید به شرط است و از نظر مفهوم سیاسی به حکومتی گفته می‌شود که در آن اختیارات قدرت حاکمه محدود است و یا به عبارتی جلوگیری از تمرکز قدرت به منظور حفظ حقوق اساسی افراد و گروهها می‌باشد. وجود مجلس یکی از اصول ذاتی این نوع حکومتهاست.
در بررسی نهضت مشروطه نخست باید به عواملی چون استبداد شاهان قاجاریه و بی‌کفایتی آنان، اعطای امتیازات به کشورهای بیگانه و تسلط اقتصادی آنان بر ایران، اقدام مسیو نوز بلژیکی در افزایش عوارض کالاهای داخلی و نهایتاً اعتراض مردم به اقدام علاءالدوله حاکم تهران در به چوب بستن عده‌ای از تجار تهران به دلیل افزایش قیمت قند که در نتیجه جنگ روسیه و ژاپن پیش آمده بود اشاره نمود. همه این عوامل دست به دست هم داده و زمینه را برای انقلاب مشروطه فراهم نمودند. یکی از اقدامات مهمی که علما، تجار و کسبه در برابر حکومت انجام دادند اقدام به تحصن و مهاجرت است.
سید عبدالله بهبهانی، سیدمحمد طباطبایی و شیخ مرتضی آشتیانی از جمله علمای متحصن در صحن حضرت عبدالعظیم بودند که به دنبال درخواست تأسیس عدالتخانه اقدام به مهاجرت صغری نمودند. پس از بازگشت علما به تهران و عدم تحقق خواسته‌های آنان و بی‌اعتنایی عین‌الدوله به اهداف آنان مهاجرت کبری صورت گرفت. در اثر همراهی مردم با علما و رهبری راسخ آنان و حمایت علمای نجف از مشروطه‌خواهان سرانجام مظفرالدین شاه را وادار به امضای فرمان مشروطیت در تاریخ 14 مرداد 1285 شمسی نمودند و عده‌ای از علما، اعیان و کسبه به نمایندگی مجلس انتخاب شدند و به تدوین قانون اساسی پرداختند.
در اسناد پیوست که تعداد آنها 4 فقره است استفتاء از سید ریحان‌الله موسوی و فتوای نامبرده به ضرورت تشکیل مجلس شورای ملی ذکر شده است و اسناد دیگر بیانگر طرفداری مردم از مشروطیت، سوگندنامه جمعی از اهالی خراسان دائر بر اعلام همبستگی با مشروطه‌خواهان است.
نامه‌های آیت‌الله محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی در حمایت از مشروطه و ارائه لایحه‌ای در باب اهداف مشروطیت و ضرورت نظارت متشکل از افراد آگاه نسبت به شرع و سیاست جهت نظارت در امر مطبوعات را نموده‌اند. متن فرمان مشروطیت یکی از اسناد مهم این دوره از تاریخ نیز ضمیمه می‌باشد.
iichs.ir/vdcf.0dmiw6dmvgiaw.html
