حاج شیخ فضل‌الله کجوری معروف به نوری از علماء مجتهدین و مراجع برجسته صدر مشروطیت در سال 1259ق متولد شد. پدرش مرحوم ملامعباس مازندرانی کجوری معروف به پیشنماز بود. شیخ فضل‌الله پس از انجام تحصیلات مقدماتی و سطح عازم عراق شد و در محضر بزرگانی چون آیت‌الله میرزاحسن شیرازی و آیت‌الله حبیب الله رشتی به فرا گرفتن علوم اسلامی پرداخت. پس از مراجعت از عتبات به ایران نفوذ و مرجعیت تام پیدا کرد، مقام علمی والای او را حتی مخالفان و متنفذان سیاسی منکر نشده و او را در مدارج علمی برتر از دیگران دانسته‌اند. وی علاوه بر دانش کلان از فهم و درک عمیق سیاسی بهره‌مند بوده و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی فراوانی داشته، از جمله در واقعه تحریم تنباکو در کنار میرزاحسن آشتیانی قرار گرفت و از پرچمداران این نهضت شد.
شیخ در طلوع مشروطیت و جنبش عدالتخواهی با دو زعیم مشروطه آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی و آیت‌الله سید محمد طباطبایی همراه و همگام بود. اما پس از مدتی از مشروطه‌طلبان جدا شد زیرا مشروطه را با شریعت سازگار ندانست و خواستار حکومت مشروطه مشروعه شد. از این پس اختلاف بین مشروطه‌خواهان و شیخ فضل‌الله و طرفدارانش آغاز شد به طوری که طرح ترور شیخ ریخته شد و در 16 ذی الحجه 1336ق شیخ فضل‌الله توسط کریم دواتگر مورد سوء قصد قرار گرفت و گلوله‌ای به پای شیخ اصابت کرد، ضارب نیز هنگام دستگیری گلوله‌ای به گلوی خویش شلیک کرد و مجروح شد ولی پس از مدتی که در زندان به سر برد شیخ ضارب خود را بخشید.
در این ایام جنگ بین مشروطه‌خواهان و مستبدین با فتح تهران توسط قوای بختیاری و مجاهدین گیلانی پایان یافت و محمدعلی شاه از سلطنت خلع شد و احمدمیرزا ولیعهد به تخت سلطنت جلوس نمود. سپس به شیخ فضل‌الله پیشنهاد شد جهت تأمین جانی و مالی خویش به سفارت روس پناه ببرد ولی او نپذیرفت و شهادت را بر توسل به اجنبی ترجیح داد.
جمعی از معاندان به منزل شیخ رفته او را دستگیر نمودند و به میدان توپخانه بردند، وی در محکمه انقلابی که دادستانش شیخ ابراهیم زنجانی بود به اعدام محکوم شد و یپرم خان ارمنی که ریاست نظمیه را به عهده داشت حکم را به اجرا درآورد و شیخ به دار آویخته شد و پس از لحظاتی چراغ عمرش خاموش شد.
مرحوم شیخ فضل‌الله که اعلم بر علمای آن روز بود صاحب تألیفات عدیده‌ای است از جمله: تذکره الغافل و ارشادالجاهل و صحیفه مهدویه و چندین اثر دیگر... وی شعر را نیز نیکو می‌سرود و چندین قصیده در مدح امامان و اهل بیت (ع) به خط و انشای وی موجود است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع و مآخذ:
1. مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران، تهران، زوار، 1347. ج 3.
2. علی ابوالحسنی، خانه بر دامنه آتشفشان! شهادت شیخ فضل‌الله نوری، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1382.
3. دائره المعارف دانش. ج 2. ص ز - 119 .
4. باقر عاقلی، شرح حال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار، 1380. ج 3.
iichs.ir/vdca.enek49nyo5k14.html
