جرج چرچیل

جرج چرچیل در تاریخ 14 اوت 1877 متولد شد. وی فرزند هنری آدریان چرچیل1 و برادر آلفرد فرانسیس چرچیل2 و سیدنی جان الکساندر چرچیل3 بود. او تحصیلاتش را به صورت خصوصی گذراند و با موریل4 دختر سر آلفرد ایست5 (عضو توپخانه سلطنتی بریتانیا) ازدواج کرد و از وی صاحب دو پسر گردید. وی از سال 1848 در سفارت و کنسولگریهای مختلف انگلیس در ایران خدمت کرد و متخصص مسائل ایران در وزارت امور خارجه انگلیس بود که مشاغل وی به اختصار در ذیل ارائه می گردد:
 
در هفتم آوریل 1903 کفیل دبیر خانه شرقی سفارت تهران، دبیر شرقی سفارت از آوریل 1907، خدمت در وزارت امور خارجه از یازدهم مارس 1919، به عنوان دبیر دوم در ایران تا پایان جنگ جهانی مشغول به خدمت بوده است، عضو هیئت انگلیسی همراه احمد شاه در طول بازدید از انگلستان جهت تنظیم قرارداد (نظامنامه) 1918بوده که در همین سال به وی نشان درجه یک شیر خورشید ایران اعطا می شود، وی سپس بین سالهای 1919 تا 1924 به بخش شرقی وزارت امور خارجه منتقل می شود. سر کنسول بریتانیا در الجزایر از 1924 تا 1927 و در سال 1937 بازنشسته می شود و مجدداً در سال 1939 تا 1941 از سوی وزارت خارجه به خدمت خوانده می شود. 6
 
چرچیلها چهار برادر بودند که سه تن از آنها در ایران مأموریت داشتند. جرج چرچیل فارسی را خوب می دانست و ثلث را خوش می نوشت. بالغ بر ده هزار بیت از حافظ و سعدی و مولوی و فردوسی را از بر داشت و در سخن به مناسباتی آن ادبیات را شاهد می آورد. در امور، بسیار کنجکاو و دقیق بود و با تمام خانواده ها (اقشار مملکتی) آمیزش داشت. نفایس زیادی به مرور از عتیقه جات و کتب قدیمه گرد آورد و به موزه انگلستان فرستاد، به طوری که در موزه معروف لندن قسمتی را «چرچیلاد» نام نهاده و اشیاء جمع آوری نموده وی را در آن محل نهاده اند.
 
چرچیل در خصوص عزل و برکناری اتابک گزارش محرمانه ای به انگلیس ارسال کرد مبنی بر اینکه روحانیت را باید برضد اتابک تحریک نمود و آماده ساخت و به این ترتیب به همراه سر آرتور هاردینگ به بغداد و نجف سفر کرد و عده ای از علما را دیدن نمود و در آنجا موفق شد که اتابک را تکفیر کرده، موجبات استعفای وی را از صدارت ایران مهیا گرداند. وی در جریان مهاجرت ساختگی به قم برای گرفتن مشروطه به همراه مهاجرین به نام آخوند طالقانی در خدمت علما به قم رفت.7
 
پس از اینکه اتابک به قتل رسید جرج چرچیل با صنیع الدوله مذاکرات محرمانه ای داشت. و در این جلسه صنیع الدوله اظهار داشت که قتل اتابک بر اساس مدارک و شواهد کار سعدالدوله بوده است و کسی که در جریان سوء قصد دستگیر شد پسر عباسقلی خان آدمیت رئیس یکی از انجمنهای مخفی در تهران بود. صنیع الدوله در این مذاکره ایمان قلبی داشت که این اشخاص مطمئناً از پشتیبانی محرمانه شاه هم بهره مند هستند و از آنجایی که ممکن بود کشف قضیه منجر به کشف هویت بعضی از رجال عالیرتبه کشور که در این قضیه دست داشتند، شود مرتکبان حقیقی را که در جریان سوء قصد دستگیر شده بودند، آزاد نمود. 8
 
بمباران و به توپ بستن مجلس و دستگیری رهبران نهضت مشروطیت سفارت انگلیس را در تهران بدین فکر انداخت که با همکاری سفارت روسیه دقیقاً به وضع مشروطه خواهان رسیدگی کند و ضمناً از نزدیک از هدف و نیات محمدعلی شاه مطلع گردد. بدین منظور قرار شد چرچیل و بارانوسکی به اتفاق به دیدار شاه در باغشاه رفته و این ملاقات روحیه شاه را کاملاً بر آنان روشن گردانید که وی با مجلس کینه و عداوتی ندارد و اقداماتی که به عمل آورده مستقیماً متوجه انجمنهای سرکش و برهم زننده صلح است. به همین خاطر چرچیل به درخواست اداره تلگراف هنداروپ و نیز درخواست بانک شاهی در مورد افزایش نفرات نگهبان شاه قول مساعد دادند. 9
 
چرچیل در جریان عزل محمدعلی میرزا و نصب احمد شاه و تصفیه حساب وی یکی از امضاکنندگان از طرف انگلیس به همراه بارانوسکی بود. 10
 
چرچیل دوبار موجبات آزادی و کشته نشدن ناصرالملک را فراهم نمود، یک بار وقتی که محمدعلی شاه دستور توقیف وی را داده بود و از طریق ناصرالملک مطلع گردید و بلافاصله به حضور شاه رفت و اظهار داشت که به دلیل اینکه ناصرالملک دارای نشان و حمایل از طرف دولت انگلیس است، چنانچه قرار است آسیبی به وی برسد باید دولت انگلستان از موضوع مطلع باشد تا عناوینی را که به او داده پس بگیرد. این اخطار شدیداللحن، شاه را نگران کرد و دستور آزادی او را داد. بار دوم پس از کشته شدن امین السلطان و درخواست اکثریت مبنی بر پذیرفتن رئیس الوزرایی از جانب ناصرالملک از آنجایی که در خصوص وی دسایسی در پشت پرده وجود داشت تا اینکه دستور به توپ بستن مجلس از جانب شاه صادر و نیز توقیف وی را در پی داشت مداخله چرچیل موجب آزادی وی و اعزام او به فرنگستان می‌گردید. 11
 
در سال 1334 که احمد شاه فرمان ریاست وزرایی وثوق الدوله را صادر کرد، وثوق الدوله نیز به علت اختلاف نظر با سر چارلز مارلینگ وزیرمختار بریتانیا در تهران و چرچیل دبیر اول سفارت انگلیس بر سر تبیین وزرای کابینه و مخالفت شدید وی با انتخاب مستشار الدوله و محتشم السلطنه، موفق به تشکیل و معرفی هیئت وزرا نگردید و مجبور به استعفا شد. وثوق الدوله پس از آنکه در نوبت ثانی به ریاست وزراء منصوب شد در منزل خود با جرج چرچیل و یورنیف عضو سفارت روس به مذاکره پرداخت و سرانجام در 19 اوت 1916 موفق شد رضایت چرچیل را برای انتخاب افرادی که از نظر سیاستهای بین المللی اعتدالی بودند جلب نماید.12
 
پیروزی ارتش سرخ و تثبیت نظام شوروی دولت انگلیس را ناگزیر کرد که سیاست نادیده گرفتن شوروی را بر کناری نهد و باشوروی وارد مذاکره شود، در ضمن دولت انگلیس از آن بیم داشت که در پی خروج سربازان بریتانیا از ایران، که به سبب مشکلات مالی و فشار افکار عمومی مردم انگلیس حتمی و قریب الوقوع می نمود، شوروی به ایران حمله کند، دست کم بر شمال و پایتخت مسلط شود، به نفوذ انگلیس در این منطقه پایان بخشد و منابع نفتی انگلیس در جنوب ایران را مورد تهدید قرار دهد، در همین اوضاع بود که در 11 دسامبر 1920، به هنگام زمامداری سپهدار، جرج چرچیل در خصوص مذاکرات ایران و شوروی اظهار داشت که ممکن است ایرانیها تا آخرین لحظه تلاش کنند که با بلشویکها به سازشی دست یابند. همزمان با این قضیه وی در خصوص بی اثر بودن و به عبارتی عقیم بودن قرارداد 1919 نیز تأکید داشت. 13
 
رد پای جرج چرچیل را در جریان عقیم ساختن «نقشه عثمانی» برای ایجاد ارتباط امیر افغانستان، ساقط کردن حکومت رشت، فتح تهران و نقش بسزای او می توان پیدا کرد.
 
وی اطلاعات محلی و بسیار محرمانه ای را در مورد مقامات و شخصیتهایی که در زمان مأموریت خویش داشته به صورت کتابی به نام فرهنگ رجال قاجار 14 تهیه کرده است. چرچیل در مقدمه کتاب می نویسد:
 
مجلد حاضر شامل شرح حال رجال و گزیدگان ایران است که به منظور استفاده مأموران و فرستادگان دولت اعلیحضرت پادشاه انگلیس تهیه شده و کاملاً جنبه سری و محرمانه دارد. این مجموعه در سال 1898 توسط سرهنگ هنری فیلیپ پیکوت 15 فراهم آمده و من با همکاری سرتیپ هاتم شیندلر 16 و سرهنگ جیمز آرچیبالد داگلاس17 مطالب جدیدی به آن افزوده و اشتباهات آن را تصحیح کرده ام. 18

پی نوشت: