نقش انگلیس در اعزام نیروهای ایرانی به ظفار

به دعوت عباسعلی خلعتبری ــ وزیر امور خارجه ایران، ثوینی بن شهاب ــ مشاور عالی سلطان قابوس ــ در تاریخ 25/4/1351 برای دیداری شش روزه به ایران سفر کرد. او طی این بازدید، با شاه، امیرعباس هویدا ــ نخست‌وزیر ــ و خلعتبری، دیدار و برای سرکوبی جنبش ظفار از ایران درخواست رسمی کمک و حمایت کرد.
بدین‌ترتیب، مسئله ظفار برای نخستین بار و به طور جدی در رژیم پهلوی مطرح شد. روزنامه کیهان، طی مقاله‌ای با عنوان «ایران مراقب اوضاع عمان است» نوشت:«طی ضیافتی به افتخار آقای سید ثوینی بن شهاب، خلعتبری ــ وزیر امور خارجه ــ اعلام کرد که ایران دقیقآ تحولات عمان، از جمله شورش ظفار را دنبال و مراقبت می‌کند». 1 همچنین روزنامه آیندگان طی نوشتاری با عنوان «نیازمندی‌های عمان و کمک‌های ایران» نوشت: سید ثوینی بن شهاب، طی ملاقاتی با هویدا و خلعتبری در مورد مسائل اقتصادی و شورش ظفار گفت‌وگو کرد. با توجه به اینکه آخرین نقطه خاک سلطنت عمان در خلیج ‌فارس، یعنی رأس المسندام تنها سی‌وهفت کیلومتر با ایران فاصله دارد، اهمیت عمان برای ما بسیار حائز اهمیت است. حسین فردوست در خاطرات خود عنوان می‌کند که سلطان قابوس به درخواست انگلیسی‌ها، رسمآ از شاه دعوت به یاری کرد. 2 این مسئله می‌بایست از سالیان پیش مورد توجه سیاستمداران انگلیسی قرار گرفته باشد؛ چنان‌که سرکندی تراوسکین 3 در نامه‌ای به اردشیر زاهدی ــ وزیر امور خارجه وقت ایران در تاریخ اسفند ماه 1348، ضرورت همکاری سلطان عمان با ایران در جهت مقابله با تهدیدات جدی کمونیسم را یادآور شده بود. 4 این مجموعه تحولات، نخستین شالوده‌های دخالت نظامی ایران در بحران ظفار را پی ریخت. در ارتباط با درخواست کمک پادشاه عمان از ایران، یکی از مقامات بلندپایه این‌گونه می‌نویسد: سلطان جوان در روزهای نخستین که در یک کشور بسته و نیازمند، محصور شده است، با هجوم شدید عوامل کمونیسم در ظفار روبرو می‌شود. کشورهای کوچک خلیج‌فارس سکوت می‌کنند و پاره‌ای نیز پا را از سکوت فراتر می‌گذارند و به یاری شورشیان می‌شتابند. حکومت جوان در این شرایط سهمگین، نیروی نظامی ندارد و آنچه دارد، برای مواجهه با توطئه‌ای چنین بزرگ به هیچ‌وجه کافی نیست. رهبری ایران در منطقه هوشیار است. در این شرایط، سلطان جوان متوجه ایران می‌شود و از رهبری ایران یاری می‌طلبد. ایران سال‌هاست که مراقب و هوشیار است و هیچ نوع حادثه‌ای را تصادف نمی‌پندارد. رهبر ایران، دست رهبر جوان و گرفتار عمان را می‌فشارد. مقارن با اولین تکاپوهای رژیم پهلوی برای مداخله در ظفار، دولت سلطان قابوس در خطرناک‌ترین برهه از ادوار حکومت خود به سر می‌برد و در سراشیبی کامل سقوط قرار داشت. وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی، طی یک بررسی با عنوان وضعمان و احتمالات آینده، اوضاع حکومت مسقط را در این زمان، این‌گونه تجزیه و تحلیل کرد: وضع فعلی حکومت قابوس زیاد امیدبخش نیست. کمک‌های یمن جنوبی، عراق، چین، شوروی و دولت‌های کمونیست به ظفار، توطئه‌های پی‌درپی ظفاری‌ها، به خصوص طرح قتل قابوس و نفوذ فوق‌العاده متمردین در دستگاه‌های مهم دولتی، نشان‌دهنده این اوضاع وخیم است. شورشیان بر قسمت مهمی از منطقه ظفار که بنا به گفته جراید، نود درصد می‌باشد، تسلط دارند و شبیه چنین وضعی، حتی در شدیدترین ایام آشوب و شورش در فدراسیون عربستان جنوبی مشاهده نشده بود. قابوس احساس ضعف دارد که نشان‌دهنده آن، تقاضای مکرر از دولت‌های عرب برای میانجیگری مابین او و یمن است که عدن اهمیتی به آن نمی‌دهد. به‌طور کلی، احتمال توسعه فعالیت‌های عناصر شورشی در عمان و توفیق آنها به ساقط کردن رژیم قابوس، کماکان وجود دارد. مگر اینکه پشتیبانی و همکاری مداوم دول ذی‌علاقه، موجب ریشه‌کن ساختن فعالیت متمردین شود. 5 در اجرای موافقت‌نامه منعقده بین ثوینی بن شهاب و دولتمردان ایران در 14/10/1351، نخستین یگان‌های نظامی متشکل از مشاورین نظامی و امنیتی و برخی ادوات جنگی به‌وسیله پنج فروند هلی‌کوپتر به عمان اعزام شدند. 6 این مأموریت به ‌دستور مستقیم شاه صورت گرفت. نیروهای اعزامی ایران که در حقیقت می‌توان آنان را پیش قراولان ارتش شاهنشاهی در این مأموریت نامید، بیشتر فعالیت خود را در تهیه مقدمات امر برای حضور گسترده عناصر نظامی در آینده متمرکز ساختند که ساخت پایگاه‌ها و اردوگاه‌ها بر اساس محاسبات و شناسایی پیشین، از مهم‌ترین آنها بود. ارتش ایران به کمک افسران پاکستانی که در خدمت سلطان بودند، ضمن بررسی مناطق سوق‌الجیشی نبرد، فرودگاه خاکی موقتی را برای فرود هواپیماهای حمل و نقل ــ 130C در ثمریت و یا میدوی در ابتدای جاده سرخ که در محدوده استان ظفار قرار داشت، بنیان نهاد و تمرینات اولیه نظامی با رژیم خاص غذایی و شیوه‌های پیشرفته نبرد چریکی در این پایگاه به اجرا درآمد. 7 در سال 1352ش / 1973م، به تدریج بر تعداد نفرات ارتش ایران در ظفار افزوده شد که اوج آن در ابتدای دی/ دسامبر بود. به منظور پوشش اعزام گروه‌های نظامی ایران به ظفار، فرماندهی نظامی پیمان سنتو 8 اعلام کرد که سلسله مانورهای جنگی موسوم به میدلینگ را از تاریخ 20/11/1973 تا 2/12/1973 در نزدیکی تنگه هرمز و با استفاده از یگان‌های دریایی و هوایی انجام خواهد داد. در این مانور، ایران، انگلستان، امریکا و ترکیه شرکت داشتند و از هوا و دریا، عملیات پیاده‌سازی نیرو را به تمرین گذاشتند. در خلال این تمرینات نظامی، نیروهای ایرانی مجهز به تجهیزات پیشرفته و هلی‌کوپترهای ترابری و ناوهای جنگی در صلاله ــ مرکز ظفار ــ استقرار یافتند. 8 بخشی از این نیروها نیز در جزیره حلانیه، از مجموع جزایر کوریا و موریا پیاده شده، با تخلیه ساکنان بومی به ساخت تأسیسات نظامی اقدام کردند. بیست فروند هلی‌کوپتر ترابری از نوع لوجسته بل با انتقال مداوم نیروها و تجهیزات پشتیبانی از ایران به ظفار، نقش بسیار عمده‌ای را در این مأموریت برعهده داشتند. بقیه نیروهای ایران نیز در پایگاه‌های مناطق شرقی ظفار، به خصوص بخش ممر که از دسترس چریک‌ها مصون مانده بود، استقرار یافتند. 9 مرکز اصلی اعزام نیروهای ایران به ظفار، پایگاه هوایی و دریایی کنارک در بندر چاه‌بهار بود که نقش بسیار مهمی را در راستای سیاست ژاندارمی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان ایفاء می‌کرد. اعزام نیروهای نظامی به ظفار که به صورتی کاملا محرمانه صورت پذیرفت، به سرعت از سوی جبهه خلق و دولت یمن جنوبی در سطوح بین‌المللی افشاء شد. خبرگزاری فرانسه در بیروت به نقل از جبهه خلق ظفار در تاریخ 8 دی ماه 1352/29 دسامبر 1973 از اعزام سه هزار نیروی نظامی ایران مقارن با مانور نیروهای عضو پیمان سنتو و ناوگان هفتم امریکا در 20 دسامبر خبر داد. 10 بخش فارسی رادیو لندن نیز در اخبار ساعت 45/9 دقیقه 9 دی ماه 1352 به نقل از جبهه خلق، خبر عزیمت سه هزار سرباز ایرانی با استفاده از بیست فروند هلی‌کوپتر را اعلام کرد. این رادیو همچنین متذکر شد که طی دو هفته گذشته، کمک‌های ایران به دولت مسقط سه برابر شده است که سه گردان از نیروهای ویژه، نقش بسیار مهمی را در این امداد ایفاء می‌کنند. 11 وزیر اطلاعات یمن جنوبی نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی که در همین زمان در بیروت انجام شد، اعلام کرد که این نیروها به سوی استان ششم یمن جنوبی در حرکت هستند و در واقع، ناوهای ایران را می‌توان از این کشور با چشم غیرمسلح دید. فعالیت هوایی ایران نیز در مرزهای یمن رو به گسترش است. 12 همچنین ارتش ایران، بسیاری از تجهیزات نظامی را که از انگلیس خریده بود در عملیات ظفار مورد استفاده قرار داد که موشکهای راپیر از آن جمله بود. این اقدام ایران نمی‌توانست بدون موافقت انگلیس بوده باشد، مضاف بر اینکه افسران نظامی انگلیس بر عملیات نظامی ایران در عمان نظارت مستقیم داشتند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. «ایران مراقب اوضاع عمان است». کیهان. 26/4/1351. ص 19 . 2. حسین فردوست. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. تهران، اطلاعات، 1370. ج 2. ص 560 . 3. Sir Kennedy Trawskin 4. از سرکندی تراوسکین به اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه. 19/12/1348. سند شماره 75-651-115- ز.آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. 5. خلاصه گزارش اداره اول سیاسی. آرشیو اسناد وزارت امور خارجه. 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی. بولتن14/10/1352. 290 میکروفیش محرمانه. 7. ب. کیا. ارتش تاریکی. تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1376. ص 110 . 8. Central Treaty Organization. (Cento) 9. انقلاب ظفار و تحولات خلیج. ص 54 . 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی. بولتن 384. 8/10/1352. میکروفیش محرمانه. 11. خبرگزاری جمهوری اسلامی. بولتن 386. 10/10/1352. میکروفیش محرمانه. 12. انقلاب ظفار و تحولات خلیج. ص 55 . https://iichs.ir/vdcicyaz2t1ay.bct.html

نشست رونمایی از کتاب «شاهنامه‌ای برای شاه» برگزار می‌شود

«بسیج، نماد ایثار در دوران دفاع مقدس» در آیینه تصاویر

جریان‌هایی که به وزیر اقتصاد ملی دولت مصدق پشت کردند

شیخ مرتضی آشتیانی

شکار چریک

نقش انگلیس در اعزام نیروهای ایرانی به ظفار