مداخله‌جویی سیاست خارجی رژیم پهلوی

عملکرد تدریجی و خزنده ایران در ابعاد حضور مستقیم و غیرمستقیم خارجی، امری فراتر از علائق و راهبردهای امنیتی و سیاست تدافعی بود. ایران در نقش بدل گونه یک امپریالیسم و تقلیدی از یک ابرقدرت کوچک، بر رهبری و حاکمیت در جهت‌دهی به سیاست داخلی و خارجی کشورهای دور و نزدیک، اصرار می‌ورزید. پیرو این راهبرد در دهه 40 و 50 ش / 60 و 70 م، میزان دخالت ایران در ماورای مرزهای جغرافیایی خود، افزایشی قابل ملاحظه یافت. در این محدوده زمانی، سابقه و کثرت حضور خارجی هیچ یک از کشورهای جهان سوم به اندازه ایران نبود.

ارتش ایران در سال 1352/1973 به منظور پاکسازی و انهدام چریک‌های جدایی‌طلب بلوچ به ایالت بلوچستان پاکستان اعزام شد. این نیروها به استعداد واحدهایی از کماندوهای گارد شاهنشاهی و دو اسکادران هلی‌کوپترهای هوانیروز بود و عملیات آنان به مدت دو سال به طور انجامید.

ایران در طول جنگ‌های داخلی یمن بین سلطنت‌طلبان و جمهوری‌خواهان در طی سال‌های 70-1962م، با ارسال اسلحه و آموزش نظامی، از جناح سلطنت‌طلب متمایل به غرب حمایت کرد. شاه به کرّات اظهار داشت که کمک‌هایی را به این دولت اعطا می‌کند.

ایران همچنین به شکلی بسیار گسترده و فعال از ملا مصطفی بارزانی ــ رهبر حزب دمکرات کردستان ــ در نبرد با عراق حمایت‌های فراوانی می‌کرد. به طوری که شاه در اوت 1971 از واشنگتن درخواست کرد که با هدف تضعیف بغداد، کمک‌های خود را به این گروه افزایش دهد. در نتیجه، امریکا بودجه‌ای شانزده میلیون دلاری را به این منظور اختصاص داد. مقادیری جنگ‌افزار ساخت شوروی نیز که در جنگ با اعراب به غنیمت اسرائیل درآمده بود، به ایران فروخته شد تا به کردها تحویل داده شود.

جنگنده‌های فانتوم ایران در حمایت از دولت امان به اردن اعزام شدند. ایران، همچنین به طور غیرمستقیم با فرستادن هواپیمای فانتوم خود به حمایت و یاری تیو ــ ریاست جمهوری ویتنام جنوبی ــ رژیم مراکش دولت زئیر در مبارزه با شورش ایالت شابا و محمد زیادباره ــ حاکم سومالی در نبرد با اتیوپی در سال 1977م، پرداخت. دو گردان از نیروی زمینی نیز در سال 1354 به منظور استقرار در بلندی‌های جولان در جزء سربازان سازمان ملل به آن منطقه اعزام شدند.

نیکسون در تقدیر از سیاست فرامرزی ایران در راستای منافع جهان غرب گفت:
شاه خلاء قدرت را پر کرد؛ با تصرف جزایر سه‌گانه، حافظ امنیت تنگه هرمز شد. ظفار را در هم کوبید؛ با ساختن پایگاه دریایی چابهار در امنیت تنگه هرمز کوشید؛ با شناسایی اسرائیل، در تحریم‌های نفتی 1967 و 1973 اعراب شرکت نکرد؛ نفت لازم ناوگان مدیترانه را تأمین کرد؛ با انتقال نیروهای پشتیبانی پنهانی از اکراد، مانع شرکت عراق در نبرد 1973م، اعراب و اسرائیل شد؛ سوخت ناوگان ما را در اقیانوس هند تأمین کرد؛ و هواپیماهای فانتوم اف 5 را به حمایت ویتنام جنوبی فرستاد.

هنری کیسینجر نیز معتقد بود:
کمک شاه به ویتنام جنوبی درزمان انعقاد قرارداد پاریس در سال 1973 با کمک به اروپای غربی در دوران بحران اقتصادی دهه â197 با حمایت از میانه‌روهای آفریقا علیه تهاجم نیروهای مشترک شوروی و کوبا و پشتیبانی از سادات در مصر بسیار چشمگیر بود. شاه، نیرو و انرژی همسایگان عرب رادیکال خود را تحلیل می‌برد تا نگذارد آنها رژیم‌های میانه‌رو عربستان و اردن و خلیج فارس را مورد حمله قرار دهند.

اوج سیاست نظامی و مداخلات ایران در خارج از مرزهای خود، با مسئله جنبش ظفار در سرزمین عمان تجلی یافت که به طور مستقیم دریک نبرد نظامی، دنبال شد. در بررسی کارنامه دخالت‌های خارجی رژیم پهلوی دوم، بحران ظفار و مقیاس‌های گسترده و پیچیده آن، همیشه در صدر قرار دارد و نمونه روشنی از چگونگی پیدایش و عملکرد یک امپریالیسم جهان سومی با تأثیرپذیری از تحولات جهانی است.

پی نوشت:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
1. ایران، دیکتاتوری و توسعه. ص 259 .
2. ب. کیا. ارتش تاریکی. تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1376. ص 111.
3. شاهنشاه: در مورد خلیج‌فارس یک قدم عقب‌نشینی نمی‌کنیم.» اطلاعات، 30/10/1354، ص 28 .
4. «نقش ایران در ادراکات و سیاست‌های اتحاد جماهیر شوروی». صص 90-89 .
5. ایران، دیکتاتوری و توسعه. ص 259 .
6. محمد فردسعیدی؛ شهرام چوبین. تحولات سیاسی اخیر در خاورمیانه و سیاست خارجی ایران. تهران، مؤسسه پژوهش‌های سیاسی و اقتصادی بین‌الملل، 1354. ص 65 .
7. Tiew
8. ایران، دیکتاتوری و توسعه. ص 259 .
9. Peter Avery. The Cambridge History of Iran. Vol. 7. From NadirShah to the Islamic Republic.1991. P. 455.
10. تفنگداران ایران در ارتفاعات جولان». مجله نیروی زمینی شاهنشاهی. ش 37. خرداد 1354 صص 2-91.
11. جنگ واقعی، صلح واقعی. صص 148-147 .
12. اطلاعات. 11/11/1359. ص 3. https://iichs.ir/vdcic5ar2t1a3.bct.html

نشست رونمایی از کتاب «شاهنامه‌ای برای شاه» برگزار می‌شود

«بسیج، نماد ایثار در دوران دفاع مقدس» در آیینه تصاویر

جریان‌هایی که به وزیر اقتصاد ملی دولت مصدق پشت کردند

شیخ مرتضی آشتیانی

شکار چریک

مداخله‌جویی سیاست خارجی رژیم پهلوی