رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران گفت: اکثر افرادی که قوام را چهره مستقل می‌دانند به ماجرای باز کردن پای آمریکایی‌ها در ایران اشاره می‌کنند براساس اسناد مدارک موجود قوام مبدع باز کردن پای نیروی سوم(آمریکا) به ایران نبود.
موسی حقانی رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند اگر قوام‌السلطنه به جای مصدق رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت را بر عهده می‌گرفت. این قیام را به نتیجه می‌رساند، اظهار داشت: اساسا مقایسه بین قوام و مصدق و اینکه اگر قوام‌السلطنه به جای مصدق بر مسند نخست‌وزیری می‌نشست در ماجرای صنعت نفت می‌توانست موفق باشد قیاس درستی نیست.
وی افزود: این دو رجال پهلوی از منظر نوع نگاه به استعمار و تکاپوی انگلستان در ایران دیدگاه متفاوتی داشتند. در پرونده قوام سابقه وابستگی به انگلستان روشن است. قوام فراماسون بود. در لژ بیداری عضویت داشت. در دوران پس از مشروطه دولت‌هایی را که قوام سرپرستی می‌کرده تعامل خاص و ویژه‌ای با انگلیس داشتند.
حقانی ادامه داد: زمانی که قوام در کودتا 1299 ه. ش. دستگیر شد تعداد دیگری از رجل ایرانی نامه‌ای را به سفیر انگلیس در ایران رد و بدل می‌کنند و می‌نویسند در چند سالی که قوام با انگلستان همکاری داشت چه خطایی از قوام سرزده که اکنون باید در زندان باشد. جالب این است که به فاصله دو روز بعد از رسیدن این نامه به دست سفیر انگلستان در ایران، قوام آزاد و نخست وزیر دولت کودتا می‌شود یعنی بلافاصله پس از رفتن سید ضیاء او سرکار می‌آید.
وی با اشاره به اینکه در زمان نهضت ملی شدن صنعت نفت، قوام پیرمرد بود اما دست از جاه‌طلبی برنداشت. افزود: قوام در آن مقطع هم با آمریکایی‌ها و هم انگلیس به توافق رسیده بود که قدرت را به دست بگیرد و راهکارهایی را ارائه داد که هیچکدام از اصول ملی شدن صنعت نفت در آن رعایت نمی‌شد. خوش بینانه‌ترین حالت این است حقوق ایرانیان و منافع نامشروع انگلیس و امریکا به صورت توامان رعایت شود. اینکه فردی بیاید در اوج یک نهضت ضداستعماری، با همکاری غربی‌ها قدرت را در ایران به دست بگیرد و منافع آنان را رعایت کند اقدام درستی نیست.
رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران با بیان اینکه کسانی که قوام را با مصدق مقایسه می‌کنند بیشتر در پی یک راهکار میانه برای کشور بودند و خیلی روی ملی شدن صنعت نفت تأکید نمی‌کردند، افزود: اگر این رویکرد را بپذیریم می‌بینیم که غیر از قوام، رجل دیگری هم بودند که می‌توانستند این اقدام را انجام دهند. خود دکتر مصدق هم شاید بهتر از قوام می‌توانست انجام دهد. اما بهرحال نهضت بزرگ ملی شدن صنعت نفت در ایران انجام شد رویکردش علاوه بر ملی شدن صنعت نفت، تقابل با استعمار انگلستان و منافع و دخالت های نامشروع حداقل در کشور ما بود.
وی گفت: قوام به محض روی کار آمدن، اولین کسی را که هدف می‌گیرد ـ با وجود استعفای مصدق ـ آیت الله کاشانی است؛ که نماد مبارزه ضداستعماری در ایران بود. سابقه درگیری با استعمار را داشت توسط انگلستان حکم اعدام نیز گرفته بود.
حقانی گفت: البته شاید قوام و مصدق ویژگی‌های مشترکی داشتند هر دو از دیوان سالاری قاجار برخاسته و سکولار‌اند. اما قوام دارای پیوندهای قوی با استعمار است. البته مصدق در برخورد با استعمار و استبداد انقلابی نبود اما به روش خود مبارزه می‌کرد در یک نکته هم اشتراکی بوده که هر دو به دنبال این بودند که اختیارات شاه را کم کنند و شاه را در موضع سلطنت بنشانند و از دخالت در امور حکومت باز دارند.
وی گفت: اکثر افرادی که قوام را چهره مستقل می‌دانند به ماجرای باز کردن پای آمریکایی‌ها در ایران و آوردن میلسپو به ایران اشاره می‌کنند که براساس اسناد مدارک موجود به ویژه «مذاکرات مجلس لردهای انگلیس»، آوردن میلسپو اقدامی از سوی قوام برای باز کردن پای نیروی سوم به ایران نبود بلکه توصیه خود انگلیس به قوام بود که از یک متخصص آمریکایی استفاده کنند تا خودشان متهم نشوند که در ایران حضور دارند و دخالت می‌کنند.
حقانی در پایان خاطرنشان کرد: انگلیسیان قصد داشتند به دست این متخصص مسائل مالی ایران سروسامان یابد تا بتوانند مطالباتشان را از ایران وصول کنند. این سند هم چاپ شده و در مذاکرات مجلس لردها می‌توان دید. در ایران هم این سند ترجه شده است. علاقمندان برای دیدن این سند می‌توانند به کتاب «رستاخیز ایران» گردآوری فتح‌الله نوری اسفندیاری و جلد اول کتاب «پهلوی‌ها» که موسسه مطالعات تاریخ معاصر منتشر کرده رجوع کنند.
منبع : خبرگزاری فارس https://iichs.ir/vdcj.xetfuqeyvsfzu.html
