نخستین سند مکتوب انقلاب اسلامی

امام خمینی در تاریخ پانزدهم اردیبهشت ماه 1323 شمسی (11 جمادی ‏الاول 1363 قمری) اولین بیانیه سیاسی خود را نگاشت و در آن به ارائه دیدگاههای خود در رابطه با موضوعات مختلف پرداخت. اصل این بیانیه سیاسی هم اکنون در کتابخانه وزیری شهر یزد نگهداری می‌شود و در قالب صحیفه حضرت امام خمینی و برخی از آثار دیگر چاپ و منتشر گردیده است. این نوشته در زمان نگارش، انتشار عمومی نیافت بلکه بعدا و در سالهای دهه 1350 شمسی منتشر شد و در راستای تبلیغات سیاسی- انقلابی، به مانند سایر اعلامیه‌های حضرت امام در بین مردم پخش گردید.1 این بیانیه که که توسط حضرت امام خمینی و به صورت یک یادداشت در دفتر حجت الاسلام وزیری نگاشته شده است، به‌عنوان اولین نامه و بیانیه حضرت امام خمینی شناخته شده است و عده ای آن را نخستین سند مکتوب انقلاب اسلامی قلمداد کرده‌اند.2 در ادامه به برخی از مهمترین وجوه تاریخی– سیاسی و مهمترین مولفه‌های تشکیل دهنده این بیانیه خواهیم پرداخت و سعی خواهیم کرد تا با بررسی این مولفه‌ها و شاخصه‌ها، به شناخت بهتری نسبت به این بیانیه دست پیدا کنیم.

شرایط سیاسی و تاریخی
امام خمینی با درک شرایط سیاسی مملکت، که به نوعی دوران گذار از نظم رضاشاهی به دوران پس از وی بود و در این مقطع زمانی هنوز یک نظم پایدار در کشور حاکم نشده بود و با اشغال کشور به دست متفقین نوعی آزادی برای فعالیتهای سیاسی فراهم شده بود، فرصت را مغتنم شمرده و از مذهبیون و علمای دین می‌خواهد تا برای تعالی اسلام و مسلمین قیام کنند. حضرت امام در این بیانیه فرموده‌اند:«امروز روزى است که نسیم روحانى الهى وزیدن گرفته و براى قیام اصلاحى بهترین روز است، اگر مجال را از دست ‏بدهید و قیام براى خدا نکنید و مراسم دینى را عودت ندهید، فرداست که مشتى هرزه گرد شهوتران بر شما چیره شوند و تمام آئین و شرف شما را دستخوش اغراض باطله خود کنند....»3

بنابراین یکی از ویژگیهای مهم این بیانیه، درک زمان و تحولات تاریخی- سیاسی در آن مقطع زمانی توسط نگارنده است. پس از اشغال کشور در زمان جنگ جهانی دوم و تبعید رضاشاه پهلوی، نوعی فضای آزاد برای فعالیتهای سیاسی در ایران فراهم شده بود، که فرصت لازم برای فعالیتهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را برای تمامی گروههای مذهبی و غیر مذهبی فراهم می‌کرد. از این رو حضرت امام خمینی به دنبال استفاده از این فرصت برای در پیش گرفتن اهداف سیاسی- اسلامی بوده و از افراد مذهبی و علماء دین می‌خواهد تا در چهارچوب دین قیام کرده و برای برپایی ارزشهای اسلامی قیام کنند. هر چند این بیانیه در زمان نگارش انتشار عمومی نیافت اما نشان دهنده درک نگارنده آن از شرایط سیاسی- تاریخی حاکم بر آن مقطع زمانی در ایران بود. مقطعی که به دلیل شرایط حاکم بر جامعه و اشغال کشور به دنبال جنگ جهانی دوم، مشکلات مملکت دو چندان شده و به دلیل ایجاد شرایط سیاسی مساعد، گروههای مختلف به فعالیتهای سیاسی می‌پرداختند. بنابراین در این فضای تقریبا آزاد سیاسی، فرصت برای در پیش گرفتن اهداف سیاسی – اسلامی فراهم بوده است. حضرت امام نیز با درک این شرایط خواستار ایفای نقش علماء و روحانیون و افراد مذهبی و قیام برای اسلام و مسلمین شده است.

اولین بیانیه سیاسی امام خمینی (ره)
عموما شروع فعالیتهای سیاسی امام خمینی را در سالها و ماههای متعاقب 15 خرداد 1342 می‌دانند و آغاز تکاپوهای سیاسی حضرت امام را در آن حول و حوش تاریخی می‌دانند. اما به واقع شروع رسمی فعالیتهای سیاسی امام خمینی در تاریخ 15 اردیبشهت 1323 شمسی و با نگارش این بیانیه بوده است. پس از آن نیز فعالیتهای ایشان ادامه داشت و در برهه‌های حساس تاریخی نظیر تحولات سال 1342 تشدید می‌گردد، تا اینکه در سالهای 1356 و 1357 به حد اعلای خود رسیده و با پیروزی انقلاب اسلامی به ثمر رسیده است.

امام خمینی در کنار دوست و یار دیرینش آیت الله سید محمدصادق لواسانی در دوران طلبگی در قم

امام خمینی در قسمتی از این بیانیه می‌گوید: «قیام براى منافع شخصى است که روح وحدت و برادرى را در ملت اسلامى خفه کرده. قیام براى نفس است که بیش از ده میلیون جمعیت ‏شیعه را به طورى از هم متفرق و جدا کرده که طعمه مشتى شهوت پرست پشت میزنشین شدند.
در واقع حوادثی نظیر جنگهای جهانی و تاثیرات آن بر ایران و مشکلاتی که نیروهای خارجی برای ایران ایجاد کردند و همچنین دوران حکومت رضاخان و مبارزات دینی– سیاسی سید حسن مدرس تاثیرات بسیاری بر حضرت امام گذاشته و بر شکل‌گیری تفکر سیاسی ایشان تاثیرگذار بوده است.4 بنابراین نگارش این بیانیه نشان دهنده شکل گیری تفکر سیاسی حضرت امام در چندین سال قبل از دهه 1340 است، تفکری که دز سالهای بعد گسترش یافت و در وقایع سال 1342 و سپس تحولات منتج به انقلاب اسلامی 1357 به نتیجه رسید. بنابراین این بیانیه را نخستین سند مکتوب انقلاب اسلامی می‌دانند.

ضرورت قیام برای خدا
حضرت امام این بیانیه از ضرورت قیام برای خدا صحبت می‌کند و از مردم می‌خواهد تا قیام برای منافع شخصی را کنار گذاشته و برای منافع اسلام و مسلمین قیام کنند. حضرت امام در این بیانیه با استفاده از آیات و روایات و با اشاره به قیام پیامبران، توصیه می‌کند تا مردم برای منافع اسلام و مسلمین قیام نمایند. امام در پی این توصیه‌ها و پس از نفی «قیام برای منافع شخصی» و در تایید «قیام سیاسی – اسلامی»، به سیاستهای زمان رضاشاه پهلوی حمله کرده و می‌گوید:
قیام براى منافع شخصى است که روح وحدت و برادرى را در ملت اسلامى خفه کرده. قیام براى نفس است که بیش از ده میلیون جمعیت ‏شیعه را به طورى از هم متفرق و جدا کرده که طعمه مشتى شهوت پرست پشت میزنشین شدند. قیام براى شخص است که یک نفر مازندرانى بیسواد را بر یک گروه چندین میلیونى چیره مى‏کند که حرث و نسل آنها را دستخوش شهوات خود کند. قیام براى نفع شخصى است که الان هم چند نفر کودک خیابانگرد را در تمام کشور بر اموال و نفوس و اعراض مسلمانان حکومت داده... قیام براى نفس است که چادر عفت را از سر زن‏هاى عفیف مسلمان برداشت و الان هم این امر خلاف دین و قانون در مملکت جارى است و کسى بر علیه آن سخن نمى‏گوید. 5

بدین ترتیب حضرت امام در لوای اصول و اعتقادات دینی- اجتماعی به رویه‌های حاکم بر جامعه و امورات سیاسی کشور انتقاد می‌کنند و با اشاره به دور شدن جامعه از اصول و موازین اسلامی، تنها راه عبور از این مشکلات را بازگشت به اسلام و موازین اسلامی می‌دانند.

دعوت از علماء و مردم برای قیام اسلامی
امام خمینی به دنبال حمله به منفعت طلبی و صحبت از قیام الهی- سیاسی و انتقاد شدید از حکومت رضاشاه پهلوی، از مردم می‌خواهد تا قیام کنند و وضعیت مملکت را تغییر دهند. امام در پاره ای از این بیانیه می‌گوید:«براى نجات دین از دست مشتى شهوتران قیام کنید هان‏ اى روحانیین اسلامى! اى علماء ربانى! اى دانشمندان دیندار! اى گویندگان آئین دوست! اى دینداران خداخواه! اى خداخواهان حق پرست! اى حق پرستان شرافتمند! اى شرافتمندان وطنخواه! اى وطنخواهان با ناموس! موعظت ‏خداى جهان را بخوانید و یگانه راه اصلاحى را که پیشنهاد فرموده بپذیرید و ترک نفع‏هاى شخصى کرده تا به همه سعادت‏هاى دو جهان نایل شوید و با زندگانى شرافتمندانه دو عالم دست در آغوش شوید.»6

بنابراین حضرت امام خمینی (ره) با نفی شرایط سیاسی- اجتماعی حاکم و انتقاد از رویه‌های ضد دینی و ضد اسلامی، به دنبال ارائه راهکار بوده و تنها راه حل مشکلات مملکت را قیام دینی و سیاسی علماء و مردم مذهبی دانسته و مردم و روحانیون را به این مسئله دعوت می‌کنند.

نتیجه گیری
حضرت امام در تاریخ پانزدهم اردیبهشت ماه 1323 شمسی اولین بیانیه سیاسی خود را به صورت یادداشتی در دفتر یادبود حجت الاسلام وزیری نگاشته است که هم اکنون نیز اصل این نامه در کتابخانه وزیری یزد نگه داری می‌شود. در این بیانیه امام به انتقاد از رویه‌های سیاسی- دینی حاکم بر جامعه پرداخته و خواهان قیام علماء و مردم برای تغییر این مناسبات و جایگزینی رویه‌های اسلامی به جای آنها شده است. این بیانیه در کنار اینکه نشان دهنده درک نگارنده آن از تحولات تاریخی- سیاسی وقت بوده است، نشان می‌دهد که حدود 4 دهه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نخستین اسناد مکتوب انقلاب اسلامی نگاشته شده و اقدامات و تفکرات انقلابی امام خمینی به آن زمان و حتی قبل تر از آن بر می‌گشت.

امام خمینی در دوران طلبگی در قم

پی نوشت:

1.مجله حضور، نخستین بیانیه سیاسی امام خمینی (ره (،شماره 9 ، زمستان 1373، قابل دسترس در:
http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/130/3605/17822
2.معاونت سیاسی حوزه نمایندگی ولی فقیه نیروی هوایی سپاه، اسوه مقاومت(نگاهی به زندگی و مبارزات حضرت امام(ره))، انتشارات سپاه پاسداران، بی تا، ص 28.
3.امام خمینی، صحیفه نور، ج 1، صص 3 – 4.
4.حمید انصاری، حدیث بیداری(زندگینامه علمی و سیاسی امام خمینی از تولد تا رحلت)، تهران: توسط موسسه نشر آثار امام خمینی (ره)، 1388، صص 20-25.
5.امام خمینی، صحیفه نور، ج 1، صص 3 – 4.
6.امام خمینی، صحیفه نور، ج 1، صص 3 – 4.
https://iichs.ir/vdci.5apct1a3zbc2t.html

اسناد انگلیس درباره سقوط رژیم پهلوی منتشر شد

جلوه هایی از حضور مراجع تقلید وعلما در رفراندم جمهوری اسلامی

دموکراسی در ایران،لاجرم اسلامی می شود

«رویدادهای سالیان نهضت ملی ایران» از دریچه دوربین سیدمصطفی مترجم مدنی

نطق رزم‌آرا توسط انگلیسی‌ها نوشته می‌شد

نخستین سند مکتوب انقلاب اسلامی