نظام آموزشی در دوره مظفری

با شروع سلطنت مظفرالدین شاه و صدارت امین ‏الدوله، فضای سیاسی و فرهنگی پایتخت بازتر شد. بسیاری از مدارس، مشمول کمکهای دولتی قرار گرفتند، دهها مدرسه در تهران، تبریز و شهرهای دیگر توسط انجمنهای اجتماعی و فرهنگی و اشخاص تأسیس شدند. در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه، طرفداران اصلاح نظام آموزشی در انجمنی به نام انجمن معارف متشکل شدند. این نهاد رسماً مسئولیت اصلاح و گسترش نظام آموزشی جدید را به عهده گرفت. نظام آموزشی جدید در دوره مظفرالدین شاه حدود 60 مدرسه جدید توسط افراد و گروهها در ایران تأسیس کرد که 23 مورد در تهران، 20 مورد در تبریز و بقیه در شهرهای بزرگ ایران قرار داشت.

احداث مدرسه‏ مظفریه ‏ملیه (خرد) توسط انجمن معارف و وزارت علوم و ریاست عبدالرزاق خان سرتیب با 136 شاگرد، کار خود را شروع کرد و از بهترین اساتید و معلمان وقت استفاده کرد مانند مسیو وزینور، معلم زبان فرانسه. رشته‏ های موجود در این مدرسه: ریاضی، جغرافی، نقشه ‏کشی، خواندن و نوشتن زبان فارسی، عکاسی، شیمی، هندسه و مشق خط نستعلیق بوده. شرح چگونگی انجام امتحانات با حضور اساتید‏ ، اشاره به افتتاح مدرسه لقمانیه در تبریز توسط لقمان ‏الممالک با 150 نفر اجزاء استخدامی و شاگردان، پذیرش مخارج مدرسه از هزینه‏ شخصی مؤسس، اعطای هدایا و جوایز به لقمان ‏الممالک، معلمین و شاگردان از سوی شاه من‌جمله مطالبی است که سند زیر به آن اشاره دارد.

447- 4ع
جمعی از دانش‌آموزان مکتب رشدیه در دوره مظفری
مدرسه مظفریه ملیه (خرد) واقع در محله درب قزوین از جمله مدارس جدیدالاساس است که در نظارت انجمن معارف و وزارت جلیله علوم از روز سیزدهم ماه رجب سنه ماضیه یکهزاروسیصد و هفده 1317 به ترتیبات جدید تأسیس و افتتاح شده است. و ریاست آن از طرف انجمن معارف و وزارت علوم بر عهده کفایت و خبرت و درایت جناب میرزا عبدالرزاق خان سرتیب مهندس و معلم ریاضی است که از نخستین درجه‏ شاگردان فارغ‏التحصیل مدرسه مبارکه دارالفنون و در ریاضیات، خاصه فن هندسه و جغرافیا و هیأت و نقشه ‏کشی سرآمد اقران و مشارالیه جهت مدرسه با وجود عدم وفای دخل با خرج و نارسائی اسباب کار از حسن مراقبت و اهتمام جناب معزی ‏الیه که از روی غیرت وطن ‏پرستی و شوق فطری به تربیت اطفال و ابناء وطن همواره مبذول داشته است. در ظرف این مدت قلیله که زیاده از هشت ماه نیست، ترقی و پیشرفت فوق ‏العاده نموده، و رونقی معتنابه یافته، چنانکه اکنون دارای یکصدوسی نفر شاگرد از علمی و ابتدایی و مجانی و غیرمجانی است. و آقا میرزا عبدالرزاق خان معلمین ماهر مجرب و اساتید دانشمند دیندار منتخب در هر علم فراهم آورده و درس ریاضی را خود بر عهده گرفته و برای درس زبان فرانسه چنانکه ذیلا" اعلان می‏شود مسیو (وزینور) فرانسوی را با اجرتی گزاف، هفته‏ ای سه روز استخدام کرده و بالجمله اسباب و اساس کار تحصیل این مدرسه را فی‏الواقع بی‏ مساعدت و معاونت غیر، از هر جهت مرتب و محکم ساخته است که موجب بسی مسرت و امیدواری است. بلی به هر کاری که به رهبری و هدایت دانش و خرد اقدام شد از آغاز تا انجام نیک است و هیچ‏ گاه از طریق صحت و صواب منحرف نمی‏شود تا قاصد را به سرمنزل مقصود برساند.
عصر روز دوشنبه چهارم ربیع ‏المولود، مجلس امتحانی در آنجا منعقد و این بنده نگارنده (علی ‏محمد مجیرالدوله) هم حسب‏ الدعوه با کمال خوشوقتی و شوق خاطر در آنجا حاضر بود. نواب مستطاب اشرف والا، امیرزاده سیف ‏الملک، امیرتومان، فرزند نواب مستطاب اشرف امجد، ارفع والا، شاهزاده معظم سپهسالار، وزیر جنگ دولت علیه که قامت وجودشان سر تا به پا آراسته به زیور عقل و ادب و فضل و هنر است با برخی دیگر از رجال دانشمند نیز حضور داشتند. شاگردان دسته دسته به انجمن و محضر ممتحمین آمده، نخست خطبه‏ های بلیغ در حمد و ثنای الهی و درود حضرت رسالت پناهی (ص) و دعای وجود اقدس همایون شاهنشاهی خلداله سلطانه و اید اعوانه و اظهار شکر و امتنان بر توفیق و تسهیل اسباب تربیت و تحصیل خودشان قرائت نموده، پس از آن از هر دسته چند نفر به معرض امتحان و اختیار درآمدند. و شاگردان از پنج، شش سال که چند گاهی یعنی دو سه ماهی بود شروع به تعلم حروف و خواندن و نوشتن خط و زبان فارسی نموده بودند تا شاگردان ده، دوازده ساله که از متعلمین طبقه علمیه و مشغول تحصیل مقدمات عربیه و ترجمه قرآن مجید و السنه خارجه و فنون ریاضی از حساب و هندسه و جغرافی و نقشه ‏کشی و مشق خط نستعلیق و غیره بودند از هر یک هر چه سؤال شد به کمال خوبی و مهارت از عهده جواب برآمده و نمونه خطوطشان را که بعضی به درجه خوش‏نویسی رسیده بود، نیز نمودند. زیاده مایه‏ عجب و تحسین و تمجید حضار گردید. و اکثر شاگردان را خود نواب والا، سیف‏ الملک نظر به احاطه و خبرت و مهارت تمامی که در زبان فرانسه و علوم مفیده عصر جدید از ریاضیات و غیرها دارند، امتحان می‏نمودند و طرح مسائل نموده ضمناً حل مشاکل می ‏کردند. بالجمله، با کمال مسرت و امتنان از زحمات و اقدامات کلیه انجمن معارف و مقدمین و مؤسسین خاص این اساس خیر، مجلس به پایان آمد. و کمال تحسین و تشویق از قبل، عموم حضار، نسبت به معلمین و متعلمین اظهار شد. و از طرف نواب والا، سیف‏الملک نجل نبیل وزارت جلیله جنگ وعده‏ اعانت و مساعدت مخصوص که نخستین به شرط خواطر و مایه‏ دوران کار و گرمی هر بازار است، داده شد.
(اعلان مدرسه خرد)
چون معلمین مدرسه خرد از فارس و تازی و فنون ریاضی و مشق خط و غیره حسب ‏الانتخاب مدیر همه کامل ممتاز هستند لهذا برای درس زبان فرانسه هم که امروز اهمیتی دارد و برای مراوده‏ تجاریه و سیاسیه اهالی مشرق و آسیا، مغرب‏ زمین و اقلیم اروپا محتاج ‏الیه اکثر اهالی این مملکت و تقریبا" در حدود لزوم است. جناب میرزا عبدالرزاق خان مسیو (وزینور) فرانسوی، معلم آلیانس فرانسه را با مخارجی گزاف و شهریه معتدبهاء به معلمی این مدرسه استخدام نموده و آقا میرزا سید مهدی دامغانی معلم سابق زبان فرانسه و معلم حالیه ‏ی عکاسی و شیمی مدرسه را معاون مسیو (وزینور) در درس فرانسه قرار داده ‏اند.
جزای حسن عمل ـ تبشیر دایره‏ معارف
از قراری که خبرنگار ما از دارالسلطنه تبریز نوشته است جناب لقمان ‏الممالک حکیم ‏باشی حضرت مستطاب اشرف امجد اسعد ارفع ولایت‏عهد که از راه معارف‏ پروری و شوق به تربیت ابناء وطن سال گذشته مدرسه شریفه لقمانیه را تأسیس نموده و در پیشرفت کار این مدرسه، امروز از بذل جهد و مجهود و صرف مال موجود هیچ دریغ نداشته، تمام مخارج کثیره‏ آن را تقریباً از خود متحمل شده و معلمین قابل، ماهر از هر کجا بوده، استخدام نموده تا کار تربیت و تحصیل را از هر جهت قرین انتظام داشته ‏اند. پس از ورود موکب همایون خسروانی به دارالسلطنه تبریز از آنجا که خدمات چاکران صدیق دولتخواه در راه دولت و ملت خاصه در ترویج معارف و علوم هیچ‏ گاه در نظر خورشیداثر، قدرشناس بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی بی‏قدر و اجر نمی ‏ماند جناب لقمان ‏الممالک با تمام اجزاء این مدرسه از مدیر و ناظم و معلمین و سایر خدام و شاگردان مدرسه که تقریبا" یکصدوپنجاه نفر هستند مشرف خاکپای اقدس همایون گردیده، مراتب خدمات و حسن اقدامات و اهتمامات، لقمان ‏الممالک در تأسیس این مدرسه که فی‏ الحقیقه از مهم‏ترین خدمات سودمند به دولت و ملت است مشهود نظر انور همایون افتاد. جناب معزی ‏الیه را مستظهر به مراحم کامله خسروانی فرمود. یک‏هزار تومان اضافه مواجب و یک قبضه عصای مرصع، ممتاز از جواهرخانه خاصه درباره معزی ‏الیه مرحمت و مبذول و ریاست مدرسه معلمخانه‏ دولتی تبریز را که چندی در عقده تعطیل بود نیز به معزی ‏الیه واگذار فرمودند. و مقرر شد که انشاءالله تا هنگام مراجعت موکب ظفرکوکب از سفر فرنگستان لقمان‏ الممالک اسباب کار مدرسه دولتی را کاملاً فراهم و چنان که باید و شاید مرتب و منظم نموده، مفتوح سازد. تمام معلمین و اجزاء مدرسه لقمانیه را نیز علی قدر مراتبهم به امتیازات دولتی و عطیات خسروانی نایل و سربلند فرمودند. در حق شاگردان هم بالاختصاص بذل جوایز و انعامات ملوکانه شد. و الحق این مراحم کامله، پادشاهانه که دلیل بر کمال قدرشناسی و پاس مراتب علم و دانش و مایه ترویج و پیشرفت معارف است اسباب کمال شکرگزاری و امیدواری ارباب معارف و ترقی‏خواهان وطن و حدیث این حکومت بزرگ نقل هر انجمن گردید. و آنان که سابقاً در مجلس امتحان مدرسه لقمانیه آن خطابه یأس‏ آمیز را از جناب لقمان ‏الممالک استماع نموده و قرین کمال حرمان و اسف بودند اکنون غایت رجاء و نهایات شکر و شعف را حاصل نمودند. ما هم از قبل انجمن محترم معارف و تمام مدارس ملیه و جراید ایران با کمال مسرت و امتنان جناب لقمان ‏الممالک را بدین الطاف و عنایات کامله خسروانی تهنیت و تبریک می‏ گوئیم. و از حضرت رب عزت جلت عظمت خواستگار و امیدواریم که سایه عنایت و عدالت این شاهنشاه دادگر رعیت‏پرور و شهریار دل‏ آگاه، ترقی ‏خواه و ولی‏ النعمت، عظیم‏ الهمت بر مفارق کافه اهالی این مملکت همواره گسترده و ممدود بوده تا در ظل رعایت و حمایت ملوکانه ‏اش ملت و مملکت ایران دوباره به اعلی درجه ترقیات نایل گردد. و به تاریخ حسنه این زحمات و اقدامات که ترقیات شاگردان مدرسه بود به درجه کمال جلوه‏ گر آمد.
2 تا 1 - 3 - 167 ر
https://iichs.ir/vdciczaw2t1a3.bct.html

شرقی که غرب به ما شناساند

نشست رونمایی از کتاب «شاهنامه‌ای برای شاه» برگزار می‌شود

«بسیج، نماد ایثار در دوران دفاع مقدس» در آیینه تصاویر

جریان‌هایی که به وزیر اقتصاد ملی دولت مصدق پشت کردند

شیخ مرتضی آشتیانی

نظام آموزشی در دوره مظفری