نظام آموزشی در دوره مظفری

با شروع سلطنت مظفرالدین شاه و صدارت امین ‏الدوله، فضای سیاسی و فرهنگی پایتخت بازتر شد. بسیاری از مدارس، مشمول کمکهای دولتی قرار گرفتند، دهها مدرسه در تهران، تبریز و شهرهای دیگر توسط انجمنهای اجتماعی و فرهنگی و اشخاص تأسیس شدند. در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه، طرفداران اصلاح نظام آموزشی در انجمنی به نام انجمن معارف متشکل شدند. این نهاد رسماً مسئولیت اصلاح و گسترش نظام آموزشی جدید را به عهده گرفت. نظام آموزشی جدید در دوره مظفرالدین شاه حدود 60 مدرسه جدید توسط افراد و گروهها در ایران تأسیس کرد که 23 مورد در تهران، 20 مورد در تبریز و بقیه در شهرهای بزرگ ایران قرار داشت.

احداث مدرسه‏ مظفریه ‏ملیه (خرد) توسط انجمن معارف و وزارت علوم و ریاست عبدالرزاق خان سرتیب با 136 شاگرد، کار خود را شروع کرد و از بهترین اساتید و معلمان وقت استفاده کرد مانند مسیو وزینور، معلم زبان فرانسه. رشته‏ های موجود در این مدرسه: ریاضی، جغرافی، نقشه ‏کشی، خواندن و نوشتن زبان فارسی، عکاسی، شیمی، هندسه و مشق خط نستعلیق بوده. شرح چگونگی انجام امتحانات با حضور اساتید‏ ، اشاره به افتتاح مدرسه لقمانیه در تبریز توسط لقمان ‏الممالک با 150 نفر اجزاء استخدامی و شاگردان، پذیرش مخارج مدرسه از هزینه‏ شخصی مؤسس، اعطای هدایا و جوایز به لقمان ‏الممالک، معلمین و شاگردان از سوی شاه من‌جمله مطالبی است که سند زیر به آن اشاره دارد.

447- 4ع
جمعی از دانش‌آموزان مکتب رشدیه در دوره مظفری
مدرسه مظفریه ملیه (خرد) واقع در محله درب قزوین از جمله مدارس جدیدالاساس است که در نظارت انجمن معارف و وزارت جلیله علوم از روز سیزدهم ماه رجب سنه ماضیه یکهزاروسیصد و هفده 1317 به ترتیبات جدید تأسیس و افتتاح شده است. و ریاست آن از طرف انجمن معارف و وزارت علوم بر عهده کفایت و خبرت و درایت جناب میرزا عبدالرزاق خان سرتیب مهندس و معلم ریاضی است که از نخستین درجه‏ شاگردان فارغ‏التحصیل مدرسه مبارکه دارالفنون و در ریاضیات، خاصه فن هندسه و جغرافیا و هیأت و نقشه ‏کشی سرآمد اقران و مشارالیه جهت مدرسه با وجود عدم وفای دخل با خرج و نارسائی اسباب کار از حسن مراقبت و اهتمام جناب معزی ‏الیه که از روی غیرت وطن ‏پرستی و شوق فطری به تربیت اطفال و ابناء وطن همواره مبذول داشته است. در ظرف این مدت قلیله که زیاده از هشت ماه نیست، ترقی و پیشرفت فوق ‏العاده نموده، و رونقی معتنابه یافته، چنانکه اکنون دارای یکصدوسی نفر شاگرد از علمی و ابتدایی و مجانی و غیرمجانی است. و آقا میرزا عبدالرزاق خان معلمین ماهر مجرب و اساتید دانشمند دیندار منتخب در هر علم فراهم آورده و درس ریاضی را خود بر عهده گرفته و برای درس زبان فرانسه چنانکه ذیلا" اعلان می‏شود مسیو (وزینور) فرانسوی را با اجرتی گزاف، هفته‏ ای سه روز استخدام کرده و بالجمله اسباب و اساس کار تحصیل این مدرسه را فی‏الواقع بی‏ مساعدت و معاونت غیر، از هر جهت مرتب و محکم ساخته است که موجب بسی مسرت و امیدواری است. بلی به هر کاری که به رهبری و هدایت دانش و خرد اقدام شد از آغاز تا انجام نیک است و هیچ‏ گاه از طریق صحت و صواب منحرف نمی‏شود تا قاصد را به سرمنزل مقصود برساند.
عصر روز دوشنبه چهارم ربیع ‏المولود، مجلس امتحانی در آنجا منعقد و این بنده نگارنده (علی ‏محمد مجیرالدوله) هم حسب‏ الدعوه با کمال خوشوقتی و شوق خاطر در آنجا حاضر بود. نواب مستطاب اشرف والا، امیرزاده سیف ‏الملک، امیرتومان، فرزند نواب مستطاب اشرف امجد، ارفع والا، شاهزاده معظم سپهسالار، وزیر جنگ دولت علیه که قامت وجودشان سر تا به پا آراسته به زیور عقل و ادب و فضل و هنر است با برخی دیگر از رجال دانشمند نیز حضور داشتند. شاگردان دسته دسته به انجمن و محضر ممتحمین آمده، نخست خطبه‏ های بلیغ در حمد و ثنای الهی و درود حضرت رسالت پناهی (ص) و دعای وجود اقدس همایون شاهنشاهی خلداله سلطانه و اید اعوانه و اظهار شکر و امتنان بر توفیق و تسهیل اسباب تربیت و تحصیل خودشان قرائت نموده، پس از آن از هر دسته چند نفر به معرض امتحان و اختیار درآمدند. و شاگردان از پنج، شش سال که چند گاهی یعنی دو سه ماهی بود شروع به تعلم حروف و خواندن و نوشتن خط و زبان فارسی نموده بودند تا شاگردان ده، دوازده ساله که از متعلمین طبقه علمیه و مشغول تحصیل مقدمات عربیه و ترجمه قرآن مجید و السنه خارجه و فنون ریاضی از حساب و هندسه و جغرافی و نقشه ‏کشی و مشق خط نستعلیق و غیره بودند از هر یک هر چه سؤال شد به کمال خوبی و مهارت از عهده جواب برآمده و نمونه خطوطشان را که بعضی به درجه خوش‏نویسی رسیده بود، نیز نمودند. زیاده مایه‏ عجب و تحسین و تمجید حضار گردید. و اکثر شاگردان را خود نواب والا، سیف‏ الملک نظر به احاطه و خبرت و مهارت تمامی که در زبان فرانسه و علوم مفیده عصر جدید از ریاضیات و غیرها دارند، امتحان می‏نمودند و طرح مسائل نموده ضمناً حل مشاکل می ‏کردند. بالجمله، با کمال مسرت و امتنان از زحمات و اقدامات کلیه انجمن معارف و مقدمین و مؤسسین خاص این اساس خیر، مجلس به پایان آمد. و کمال تحسین و تشویق از قبل، عموم حضار، نسبت به معلمین و متعلمین اظهار شد. و از طرف نواب والا، سیف‏الملک نجل نبیل وزارت جلیله جنگ وعده‏ اعانت و مساعدت مخصوص که نخستین به شرط خواطر و مایه‏ دوران کار و گرمی هر بازار است، داده شد.
(اعلان مدرسه خرد)
چون معلمین مدرسه خرد از فارس و تازی و فنون ریاضی و مشق خط و غیره حسب ‏الانتخاب مدیر همه کامل ممتاز هستند لهذا برای درس زبان فرانسه هم که امروز اهمیتی دارد و برای مراوده‏ تجاریه و سیاسیه اهالی مشرق و آسیا، مغرب‏ زمین و اقلیم اروپا محتاج ‏الیه اکثر اهالی این مملکت و تقریبا" در حدود لزوم است. جناب میرزا عبدالرزاق خان مسیو (وزینور) فرانسوی، معلم آلیانس فرانسه را با مخارجی گزاف و شهریه معتدبهاء به معلمی این مدرسه استخدام نموده و آقا میرزا سید مهدی دامغانی معلم سابق زبان فرانسه و معلم حالیه ‏ی عکاسی و شیمی مدرسه را معاون مسیو (وزینور) در درس فرانسه قرار داده ‏اند.
جزای حسن عمل ـ تبشیر دایره‏ معارف
از قراری که خبرنگار ما از دارالسلطنه تبریز نوشته است جناب لقمان ‏الممالک حکیم ‏باشی حضرت مستطاب اشرف امجد اسعد ارفع ولایت‏عهد که از راه معارف‏ پروری و شوق به تربیت ابناء وطن سال گذشته مدرسه شریفه لقمانیه را تأسیس نموده و در پیشرفت کار این مدرسه، امروز از بذل جهد و مجهود و صرف مال موجود هیچ دریغ نداشته، تمام مخارج کثیره‏ آن را تقریباً از خود متحمل شده و معلمین قابل، ماهر از هر کجا بوده، استخدام نموده تا کار تربیت و تحصیل را از هر جهت قرین انتظام داشته ‏اند. پس از ورود موکب همایون خسروانی به دارالسلطنه تبریز از آنجا که خدمات چاکران صدیق دولتخواه در راه دولت و ملت خاصه در ترویج معارف و علوم هیچ‏ گاه در نظر خورشیداثر، قدرشناس بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی بی‏قدر و اجر نمی ‏ماند جناب لقمان ‏الممالک با تمام اجزاء این مدرسه از مدیر و ناظم و معلمین و سایر خدام و شاگردان مدرسه که تقریبا" یکصدوپنجاه نفر هستند مشرف خاکپای اقدس همایون گردیده، مراتب خدمات و حسن اقدامات و اهتمامات، لقمان ‏الممالک در تأسیس این مدرسه که فی‏ الحقیقه از مهم‏ترین خدمات سودمند به دولت و ملت است مشهود نظر انور همایون افتاد. جناب معزی ‏الیه را مستظهر به مراحم کامله خسروانی فرمود. یک‏هزار تومان اضافه مواجب و یک قبضه عصای مرصع، ممتاز از جواهرخانه خاصه درباره معزی ‏الیه مرحمت و مبذول و ریاست مدرسه معلمخانه‏ دولتی تبریز را که چندی در عقده تعطیل بود نیز به معزی ‏الیه واگذار فرمودند. و مقرر شد که انشاءالله تا هنگام مراجعت موکب ظفرکوکب از سفر فرنگستان لقمان‏ الممالک اسباب کار مدرسه دولتی را کاملاً فراهم و چنان که باید و شاید مرتب و منظم نموده، مفتوح سازد. تمام معلمین و اجزاء مدرسه لقمانیه را نیز علی قدر مراتبهم به امتیازات دولتی و عطیات خسروانی نایل و سربلند فرمودند. در حق شاگردان هم بالاختصاص بذل جوایز و انعامات ملوکانه شد. و الحق این مراحم کامله، پادشاهانه که دلیل بر کمال قدرشناسی و پاس مراتب علم و دانش و مایه ترویج و پیشرفت معارف است اسباب کمال شکرگزاری و امیدواری ارباب معارف و ترقی‏خواهان وطن و حدیث این حکومت بزرگ نقل هر انجمن گردید. و آنان که سابقاً در مجلس امتحان مدرسه لقمانیه آن خطابه یأس‏ آمیز را از جناب لقمان ‏الممالک استماع نموده و قرین کمال حرمان و اسف بودند اکنون غایت رجاء و نهایات شکر و شعف را حاصل نمودند. ما هم از قبل انجمن محترم معارف و تمام مدارس ملیه و جراید ایران با کمال مسرت و امتنان جناب لقمان ‏الممالک را بدین الطاف و عنایات کامله خسروانی تهنیت و تبریک می‏ گوئیم. و از حضرت رب عزت جلت عظمت خواستگار و امیدواریم که سایه عنایت و عدالت این شاهنشاه دادگر رعیت‏پرور و شهریار دل‏ آگاه، ترقی ‏خواه و ولی‏ النعمت، عظیم‏ الهمت بر مفارق کافه اهالی این مملکت همواره گسترده و ممدود بوده تا در ظل رعایت و حمایت ملوکانه ‏اش ملت و مملکت ایران دوباره به اعلی درجه ترقیات نایل گردد. و به تاریخ حسنه این زحمات و اقدامات که ترقیات شاگردان مدرسه بود به درجه کمال جلوه‏ گر آمد.
2 تا 1 - 3 - 167 ر
https://iichs.ir/vdciczaw2t1a3.bct.html

مصوبه‌ای برای نفوذ بهائیت در ایران

پایان عصر محافظه‌کاری پهلوی دوم در برابر روحانیت

وقتی که مسیر مرجعیت در ایران تغییر کرد

مبنای تاریخی ـ فکری امام در مخالفت با لایحه دولت اسدالله علم

اولین لرزه‌های انقلاب اسلامی

نظام آموزشی در دوره مظفری