نکته جالب توجه در اینجاست که مرحوم اسدالله یمین اسفندیاری1، وکیل مجلس شورای ملی، که از دوره رضاشاه وکیل و از لیدرهای کابینه‌ساز و کابینه برانداز مجلس بود، چون وکیل مازندران بود و می‌دانست این لایحه دولت با سرنوشت مردم مازندران تماس دارد فقط در کمیسیون دارایی مجلس شورا به انتقاد از لایحه و ذکر معایب آن پرداخت و گفت: برای شاه ما خوب نیست دو مرتبه املاکی را که خودشان به بیت‌المال داده‌اند به او برگردانیم ولو به‌عنوان وقف باشد...
«نکته جالب توجه در اینجاست که مرحوم اسدالله یمین اسفندیاری1، وکیل مجلس شورای ملی، که از دوره رضاشاه وکیل و از لیدرهای کابینه‌ساز و کابینه برانداز مجلس بود، چون وکیل مازندران بود و می‌دانست این لایحه دولت با سرنوشت مردم مازندران تماس دارد فقط در کمیسیون دارایی مجلس شورا به انتقاد از لایحه و ذکر معایب آن پرداخت و گفت: برای شاه ما خوب نیست دو مرتبه املاکی را که خودشان به بیت‌المال داده‌اند به او برگردانیم ولو به‌عنوان وقف باشد. اما همین انتقاد او در روحیه شاه چنان اثر کرد و کار انتخابات مرحوم یمین اسفندیاری به بن‌بست رسید و در حالی که زمینه انتخاباتش در مازندران به‌خوبی فراهم بود دولت متصدی انتخابات مجلس دوره شانزدهم به او گفت دستور رسیده است نام شما از لیست انتخابات مجلس شورا از مازندران حذف گردد. البته مرحوم یمین اسفندریاری که خوب می‌دانست اگر دولت با انتخاب کسی موافق نباشد نود درصد آن شخص با شکست مواجه می‌گردد، در میان بهت و حیرت دوستانش در مقطعی که انتخابات مجلس شانزده شروع شد از تهران به مشهد مسافرت نموده از این راه خود را تسلیم اراده شاه معرفی نموده دست به مبارزه انتخاباتی با دولت وقت نزد و [به سبب] همین رفتار او، فوراً طرفدارانش در دربار که زیاد بودند (زیرا یمین اسفندیاری از کسانی بود که شاه و دربار و دولت‌ها همیشه با انتخابش موافق بودند) توانستند شاه را نرم نموده موافقتش را جلب کنند که سناتور2 شود. به همین جهت دیگر یمین اسفندیاری آن موقعیت سیاسی را از دست داد و چند سال بعد هم فوت کرد.
این موضوع نیز نشان می دهد محمدرضا شاه علاوه بر اینکه تمایلات واقعیش را می‌توان تحت اختیار خود قرار داده به موقع آن را ابراز دارد؛ نسبت به کسانی که به نحوی با آن ابراز مخالفت کنند ولو مدت‌‌ها برایش خدمتگزار باشند، همین که توانست عکس‌العملی به خرج دهد از اقدام خود فروگذار نمی‌نماید. به همین جهت در دوره سلطنتش بسیاری از اشخاص از گردونه سیاست خارج شده‌اند و تعداد کمی از اشخاص به اصطلاح امروزه زرنگ که خود را به خریِّت زده و در مسائل سیاسی رُل نَعش را بازی کرده[اند] فقط به این دلیل که آنها معمّر بوده روز و روزگاری نخست‌وزیر و وزیر بوده‌اند، در عرصه شطرنج سیاست ایران به‌صورت مهره خشک و مطیعی در اختیار شاه برای بهره‌برداری باقی‌اند.»3
جشن فرهنگی زرتشتیان تهران با حضور محمدعلی فروغی،
حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه)، محمود جم، یمین اسفندیاری و جمعی از رجال و مقامات
شماره آرشیو: 864-4ع
پی نوشت:
1. وی در دوره‌‌های سیزدهم تا پانزدهم از حوزه بابل به نمایندگی رسید و برخلاف نظر عمیدی نوری در دوره رضاشاه فرصت نمایندگی مجلس پیدا نکرد و فقط در زمان رضاشاه از حوزه بابل به نمایندگی دوره سیزدهم انتخاب شد که این مجلس هم پس از خروج رضاشاه تشکیل شد.
2. نماینده انتخابی دوره اول مجلس سنا از تهران.
3. ابوالحسن عمیدی نوری، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار (تحولات نیم قرن اخیر تاریخ معاصر ایران از نگاه ابوالحسن عمیدی نوری)، به کوشش: مختار حدیدی ـ جلال فرهمند، ج2، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1384، صص154ـ155. https://iichs.ir/vdcj.memfuqe8xsfzu.html
