محمدتقی اسفندیاری

 
محمدتقی  اسفندیاری (1253-1328)؛ فرزند مرحوم محمد‌قلی ‌خان منتخب‌الملک به مانند پدر کارمند دولت بود و در دوره‌های یازدهم و دوازدهم از این حوزه به مجلس رفت1. مدتها در وزارت امور خارجه به کار اشتغال داشت و چند سال متوالی در ممالک خارجه به‌سمت سفارت و مدتی به کفالت وزارت کشور و همچنین به معاونت وزارت خارجه منصوب بود و در دوره 13 به نمایندگی مجلس‌ شورای ‌ملی (حوزه بابل) انتخاب گردید. وی شخصی شریف و از رجال وطن‌پرست و پاکدامن کشور بود2.

  محمد‌تقی ‌اسفندیاری (منتخب‌الملک) فرزند قلی‌خان منتخب‌الملک نوه حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه) است3،  در 1253 در تهران تولد یافت. بعد از انجام تحصیلات معمول زمان در 1275 به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد، چندی در ادارات مختلف انجام وظیفه کرد، تا اینکه به معاونت کارگزاری خراسان منصوب شد. بعد به تهران انتقال یافت و معاونت و کفالت محاکمات وزارت خارجه به او محول شد. چندی نیز رئیس اداره حقوقی بود، سپس ژنرال قنسول بغداد شد. مدتی هم رئیس اداره انگلیسی بود تا به مدیرکلی وزارت امور خارجه منصوب گردید. در اوایل سلطنت رضاشاه به وزارت کشور انتقال یافت و به معاونت آن وزارتخانه منصوب شد و چندسالی در آنجا بود تا در 1311 با سمت سفیرکبیر به افغانستان رفت و در پایان 1313 به تهران احضار و بازداشت شد4. در سال 1316 در دوره یازدهم قانون‌گذاری با کسب 27258 رأی و در سال 1318 در دوره دوازدهم با کسب 27796 رأی 5 و با کمک و مساعدت حاج محتشم‌السلطنه اسفندیاری که از بنی اعمام او بود، از حوزه انتخابیه بابل به نمایندگی مجلس‌ شورای ‌ملی انتخاب گردید ولی بعد از شهریور 1320 که اوضاع تغییر کرد نتوانست کرسی وکالت را حفظ کند6.   خاندان اسفندیاری یکی از دودمانهای حکومتگر در ترکیب استمراری کابینه‌های عصر مشروطیت بودند، که حسن اسفندیاری محتشم‌السلطنه، موسی نوری اسفندیاری، محمدتقی اسفندیاری، محمود اسفندیاری، رضا اسفندیاری، مهدی نوری ‌اسفندیاری، امیرمحمد اسفندیاری، سرتیب عباسقلی اسفندیاری، دکتر حسینعلی اسفندیاری (سناتور)، محسن صدیق اسفندیاری و فرشید اسفندیاری افرادی از این جمله بودند7.   در رابطه با پروتکل قبول رأی حکمیت دولت ترکیه راجع به تحدید حدود ایران و افغانستان، شاهنشاه ایران و پادشاه افغانستان، نظر به‌ میل فراوانی که متقابلاً برای رفع اختلاف نسبت به موسی‌آباد و تعیین خط سرحدی در قسمتهای تحدیدنشده بین دو مملکت ایران و افغانستان داشتند و مایل بودند که بدینوسیله حسن موافقت و روابط برادرانه و دوستانه را تحکیم نمایند برای اجرای این مقصود اختیارداران خود را که یکی از آنان میرزا محمدتقی‌ خان اسفندیاری سفیر کبیر بود، معرفی نمودند8؛ به موجب قراردادی که در تاریخ 16 اسفند ماه 1312 به امضای محمدتقی اسفندیاری سفیر کبیر وقت ایران در کابل و فیض محمدخان وزیر امور خارجه افغان رسید با حکمیت دولت ترکیه در این مورد موافقت شد. از طرف دولت ترکیه در مهر ماه 1313 سپهبد فخرالدین آلتای بدین امر منصوب و مشغول اقدام گردید، نامبرده در 15 مه 1935 مطابق اردیبهشت ماه 1314 رأی حکمیت خود را صادر کرد و به طرفین اعلام داشت. 9   محمدتقی اسفندیاری به عنوان کارمند وزارت امورخارجه بیشتر عمر خود را در سمتهای خارج از کشور سپری کرده بود. که از آن جمله می‌توان به رئیس دایره مربوط به امور بریتانیا در وزارت امور خارجه از سال 1919 تا 1929. مدیر کل وزارت امور خارجه در سال 1929 اشاره کرد. همچنین معاون وزارت داخله از سال 1931 تا 1932 و سفیر کبیر ایران در کابل از سال 1932 تا 1935. به درستی و صداقت شهرت داشت اندکی فرانسه می‌دانست ولی به زبان خارجی دیگری آشنا نبود10؛ تا اینکه در 1328 در تهران درگذشت. ابتدا لقب معتضدالممالک داشت، پس از فوت لقب منتخب‌الملک گرفت. روی هم رفته از دیپلماتهای ورزیده و مطلع وزارت امور خارجه بود11.  

پی نوشت:
 

1. الهام ملک‌زاده، مجموعه مقالاتی در پاسداشت مقام علمی، فرهنگی و تاریخی دکتر عبدالحسین نوایی(تهران: نوگل، 1385)، ص 272.

2. اسدالله نوری اسفندیاری، تاریخ خانواده اسفندیاری ( تهران: [بی‌نا]، 1329)، ص 105.

3. ریدر ویلیام بولارد، خاطرات سریدر ویلیلم بولارد سفیرکبیر انگلستان در ایران (نامه‌های خصوصی و گزارشهای محرمانه) (تهران: طرح نو، 1378)، ص 415.

4. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظام معاصر ایران (تهران: نشر گفتار، نشر علم، 1380)، ج1، ص 115-116.

5. منوچهر نظری، رجال پارلمانی ایران (از مشروطه تا انقلاب اسلامی) (تهران: فرهنگ معاصر، 1390)، ص 93.

6. باقر عاقلی، 115-116.

7. حسین ملکی، دولتمردان ایران و ساختار نهادها در عصر مشروطیت(تهران: نشر اشاره، 1370)، ج 2، ص 231.

8. ایران. وزارت امور خارجه. اداره پنجم سیاسی، تحولات روابط دولت شاهنشاهی ایران با کشورهای افغانستان ـ بنگلادش ـ پاکستان ـ ترکیه ـ سری‌لانکا (تهران: وزارت امور خارجه اداره انتشارات و مدارک، 1355)، ص 27.

9. غلامرضا فخاری، اختلاف دولتین ایران افغانستان در مورد رود "هیرمند" ( تهران: وزارت امور خارجه، 1371)، ص 30.

10. ریدر ویلیام بولارد، ص 415.