الکساندر آقایان

 
دکتر الکساندر آقایان در سال 1264 شمسی در قزوین به دنیا آمد. پدر و جدش از تجار ارمنی قراجه‌داغ (ارسباران) بودند که برای تجارت در قزوین سکنی گزیدند. در هفت سالگی پدرش را از دست داد و دایی وی میکائیل ‌خان برخورداریان سرپرستی او را به عهده گرفت. وی دوره ابتدایی را در شهر زادگاهش و تحصیلات متوسطه را در تهران و تبریز به پایان رسانید و سپس برای تحصیل در رشته علوم تربیتی راهی ژنو شد. 1
 
او در هنگام مبارزه مشروطه‌خواهان با محمدعلی شاه و پس از فتح قزوین توسط اردوی مجاهدان، از راه روسیه و رشت به قزوین بازگشت و به علت سابقه آشنایی با یپرم ‌‌خان ارمنی در جمع مجاهدان کمیته ستار گیلان پذیرفته شد و چون با زبانهای روسی و فرانسه آشنایی داشت مامور مصاحبه با دیپلماتها و خبرنگاران خارجی از جمله کنسول روس گردید. پس از «فتح تهران» در سال 1288 و عزل محمدعلی شاه یپرم‌خان به ریاست اداره نظمیه (شهربانی) منصوب شد و آقایان را که حسابداری می‌دانست به سرپرستی محاسبات و صندوق نظمیه گماشت. 2
 
نامبرده سپس در سال 1289 مجددا برای تکمیل تحصیلات خود به اروپا رفت و پس از اخذ درجه دکترای حقوق از دانشگاه بلژیک و بازگشت به ایران به وکالت پرداخت. وی تا قبل از ایجاد تشکیلات جدید عدلیه در سال 1305 توسط داور وزیر عدلیه، تنها وکیل دادگستری بود که تحصیلات عالی حقوق را در اروپا به پایان رسانده بود و از مشاوران و همکاران نزدیک داور به شمار می‌رفت و در تنظیم قوانین نقش موثری داشت.
 
الکساندر آقایان مبتکر بسیاری از ایده‌های علمی و حقوقی بود که به عنوان نمونه می‌توان به تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران، تاسیس اولین شرکت حمل و نقل کالا در ایران ، انعقاد اولین قرارداد بین‌المللی ترانزیت ایران با ترکیه و تاسیس نخستین موسسه و دفتر حقوقی در ایران اشاره نمود. 3
 
با اوج‌گیری جنگ جهانی اول، او در شمار کسانی بود که از سیاست پیوستن ایران به متفقین طرفداری می‌کردند. در کودتای 1299 رضاخان به حمایت از او برخاست و اقدام او را تنها راه‌حل مناسب مسائل و مشکلات ایران می‌دانست. وی در روزنامه مرد آزاد که صاحب امتیاز آن علی‌اکبر داور بود مقالاتی منتشر می‌کرد و مسئول بخش سیاست خارجی و اقتصادی آن روزنامه بود.
 
در سال 1302 در دوره پنجم مجلس شورای ملی به عنوان نماینده اقلیت ارامنه به مجلس راه یافت و در این دوره مجلس بود که نامش به عنوان یکی از امضاءکنندگان ماده واحده در رابطه با انقراض سلطنت قاجاریه و تشکیل مجلس موسسان در تاریخ ایران ثبت گردید. 4 و همچنین در آذرماه سال 1304 هنگام تشکیل مجلس موسسان نماینده منتخب ارامنه بود.
 
دکتر آقایان به سال 1322 در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی به نمایندگی از سوی ارامنه جنوب به مجلس راه یافت و در دوران نمایندگی خود روابط بسیار نزدیکی با فرمانده لجستیک ارتش آمریکا در ایران داشت و در معاملات پرسود لاستیک ، اتومبیل و موادغذایی نیز شرکت داشت. 5
 
در سال 1323 با همکاری محمدصادق طباطبایی، عباسقلی و امان‌الله اردلان حزب مردم را تشکیل داد. 6 او در حوادث ملی شدن صنعت نفت بر ضرورت حفظ قرارداد 1933م/1313ش (تقی‌زاده ـ کدمن) اصرار داشت.
 
آقایان که در حرفه وکالت تبحری بی‌نظیر داشت در سال 1336 با عنوان وکیل پایه یک دادگستری به عضویت انجمن حقوقدانان ایران درآمد. مدافعات او در محاکمات تاریخی از شهرت فراوانی برخوردار است. مهمترین وکالتهایی که به عهده داشت عبارتست از : وکالت امین‌التجار اصفهانی به اتهام رشوه دادن به تیمورتاش وزیر دربار رضاخان، وکالت دکتر بهرامی از اعضای گروه 53 نفر و وکالت سرپاس مختاری رئیس شهربانی رضاخان. وی علاوه بر کار وکالت در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشته حقوق جزا نیز تدریس می‌نمود.
 
آقایان در اواخر عمر خود منصب و شغل دولتی نداشت، اما همچنان اعتبار خود را نزد درباریان و ارامنه حفظ کرده بود. او سرانجام در سال 1342 در سن 73 سالگی بر اثر ابتلا به سرطان مری درگذشت و درکلیسای ونک تهران به خاک سپرده شد.

پی نوشت: