۱۲ آذر ۱۳۴۶

[1]. آیت‌الله العظمی حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج 1، ص 511.

[2]. همان، ص 512.

[3]. کلاسمان اصطلاحی فرانسوی و به معنای طبقه‌بندی است.

[4]. با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، جمعیت ضد فاشیست ایران توسط مصطفى فاتح به‌وجود آمد که در میان اعضایش بعضى از رهبران حزب توده مثل ایرج اسکندرى و بزرگ علوى نیز به چشم مى‌خورد. روزنامه «مردم» که جنبه ارگان همین جمعیت را داشت، مقالاتى درج مى‌کرد که شدیدا جنبه ضد فاشیسم و ضددیکتاتورى در آنها باز بود و به همین جهت خوانندگان فراوانى را به سوى خود جلب مى‌نمود. این روزنامه پس از چندى به خاطر حمله به افراد مختلف، از جانب ارتش و طبقه کارمندان تحریم گردید و در نتیجه چون حمایت مادى و مقدار زیادى از شمارگان خود را از دست داد، طولى نکشید که به طور کلى انتشارش معلق ماند.
سه هفته بعد از این توقف اجبارى، بار دیگر انتشار مردم از سر گرفته شد، ولى این مرتبه مصطفى فاتح از هیئت گردانندگان روزنامه بیرون آمد و کار آن به اعضاى حزب توده سپرده شد. در فروردین 1321 به مدت دو هفته توقیف شد و در شهریور همان سال امتیاز آن به دکتر رضا رادمنش واگذار و عینا به صورت ارگان رسمى «حزب توده» درآمد.
در فروردین 1322 سه بار توقیف گردید. در سال 1323 انتشار آن به صورت هفتگى درآمد و از تیر 1324 جز چند بار که به جاى روزنامه‌هاى «ظفر» و «رهبر» (آذر 1324) منتشر شد، به طور مستقل انتشار نیافت تا آنکه از مهر 1325 به صورت مجله ماهانه درآمد و با سردبیرى احسان طبرى و جلال آل احمد به انتشار خود ادامه داد.
در دی‌ماه 1325 یک ضمیمه روزانه از مردم به عنوان جانشین روزنامه رهبر منتشر گردید که خود را ارگان رسمى حزب توده قلمداد مى‌کرد و خط مشى جدید حزب را که (بعد از شکست حکومت پیشه‌ورى) بنا بود به صورت یک سیاست متعادل عرضه گردد، تبلیغ مى‌کرد. از مهر 1325 که این مجله با سردبیرى جدید و به صورت ماهانه انتشار یافت، توانست 28 شماره منتشر کند که آخرین آن در بهمن 1327 بود. بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، روزنامه مردم بار دیگر به عنوان ارگان کمیته مرکزى «حزب توده» انتشار خود را از سر گرفت و تا زمان انحلال حزب توده ادامه داد.
در منابع تاریخ مطبوعات کشور، مشخصات این نشریه این گونه آمده است: مردم (نامه مردم)، صاحب امتیاز: صفر نوعى؛ دکتر رضا رادمنش (از شهریور 1321)ـ سردبیر: نراقى؛ احسان طبرى و جلال آل‌احمد (از مهر 1325) ـ اولین شماره 13 بهمن 1320ـ ترتیب انتشار ابتدا روزانه؛ از سال 1323 به صورت هفتگى نامنظم؛ و از سال 1325 ماهانه ـ موضع: ابتدا ارگان «جمعیت ضدفاشیست ایران» مصطفى فاتح و بعدا ارگان رسمى کمیته مرکزى «حزب توده»

[5]. رادیو پیک ایران، ارگان روزانه حزب توده بود و از سال 1339 تا پاییز 1355 فعالیت داشت. مرکز آن در بلغارستان (صوفیه) بود و از ایستگاه رادیوى این کشور پخش مى‌شد. مدتى مسئول رادیو حمید صفرى بود؛ سپس فرج‌اله میزانى (با نام مستعار جواد جوانشیر) از پلنوم 12 مسئول آن گردید. اعضای تحریریه و گویندگان رادیو پیک عبارت بودند از: سرهنگ ناظمى (نام مستعار امیر نیک‌آئین) بهرام دانش، رحیم نامور، محمد پورهرمزان، ملکه محمدى، کاظم ندیم و افراد دیگرى که به طور متناوب در اداره رادیوی فوق شرکت داشتند. رک: سیاست و سازمان حزب توده، ص 204.

[6]. رادیو صدای ملی ایران، ظاهرا به حزب توده وابستگی رسمی نداشت و مستقیما توسط شوروی‌ها اداره می‌شد، ولی گردانندگان آن همواره از کادرهای اصلی مورد اطمینان حزب توده بوده‌اند. این رادیو از فرستنده مرکزی مسکو پخش می‌شد. این رادیو در سال 1338 به عنوان واکنش در برابر انعقاد قرارداد نظامی رژیم شاه و آمریکا آغاز به کار کرد که در پی آن روابط ایران ـ شوروی به‌شدت تیره شد. در چنین شرایطی، صدای ملی در آغاز رژیم شاه را به‌شدت مورد حمله قرار می‌داد، ولی در سال‌های 1340 که شاه امتیازاتی به روس‌ها داد، لحن صدای ملی نیز ملایم‌تر شد و به طور ضمنی اصلاحات شاهانه را تأیید کرد و مبارزات اسلامی به رهبری امام خمینی را ارتجاعی خواند. تندی و نرمی لحن صدای ملی در قبال رژیم شاه همواره تابعی از مناسبات این رژیم با شوروی بود. رک: سیاست و سازمان حزب توده، ص 204.

[7]. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان خراسان رضوی، ج 5، ص 430؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ استان خراسان شمالی، ج 1، ص 62.

[8]. اطلاعات، ۱۲ آذر ۱۳۴۶، ص 17.

[9]. همان، ص ۴.

[10]. همان‌جا.

[11]. همان‌جا.

[12]. همان‌جا.

[13]. همان‌جا.

[14]. همان، ص ۲۰.

[15]. همان، ص ۱۷. 

[16]. همان، ص ۲۰.

[17]. همان‌جا.

[18]. همان‌جا.