صادق هدایت و شکل‏گیری اصحاب ربعه

در اوائل دهه دوم قرن حاضر جمعی مرکب از سعید نفیسی، عباس اقبال، محمدتقی بهار، نصرالله فلسفی، رشید یاسمی، بدیع‏الزمان فروزانفر که با حمایت دستگاه فرهنگی وقت به فعالیت ادبی می‏پرداختند به «اصحاب سبعه» معروف شدند. رشید یاسمی خود عضو دربار بود و چون مشی بقیه نیز دولتی و رسمی بود لذا این جریان از سوی دربار شدیداً حمایت می‏شد. گروه دیگری با محوریت صادق هدایت به فعالیت فرهنگی و ادبی اشتغال داشت که خود را رقیب جریان فوق می‏دانست. یکی از اعضای آن به نام فرزاد جهت دهن‏کجی به آن جریان نام «اصحاب ربعه» را برای گروه انتخاب کرد. این جمعیت پس از آشنایی هدایت با بزرگ علوی، مجتبی مینوی و مسعود فرزاد و در نتیجه قرابت فکری آنها در عرصه‏های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری شکل گرفت. بعدها عبدالحسین نوشین، حسن رضوی و مین باشیان نیز به این جمع اضافه شدند.

مجتبی مینوی طرز فکر ربعه را این‏گونه توصیف می‏نماید: «ما با تعصب جنگ می‏کردیم و برای تحصیل آزادی کوشش می‏کردیم و مرکز دایره ما صادق هدایت بود». 1 مسعود فرزاد می‏گوید: در آن زمان من و مجتبی مینوی خیلی با هم دوست بودیم و گاهی به خانه سعید نفیسی که شوهرخواهرم بود، می‏رفتیم. در یکی از این آمد و رفت‏ها و یا در کافه (: کافه رز نوار 2 واقع در لاله‏زارنو، پاتوق این جمع) بود که خیلی عادی و بی‏مقدمه باهدایت آشنا شدم. مینوی با بزرگ علوی آشنایی مختصری داشت و هدایت نیز با بزرگ علوی آشنا بود... ما چهار تا جوان بودیم با اندک اختلاف سن، هر چهار تا فرنگ دیده و تحصیلکرده و به قول آن روزی‏ها زباندان بودیم و تا حدی بیگانه با جا و مکان خودمان و راغب به اندیشه‏ها و افکار نو... و هر چهار تن در زمینه ادبیات دست و پا می‏زدیم. هدایت فرانسه می‏دانست، من انگلیسی می‏دانستم، علوی آلمانی و مینوی عربی. با این کیفیت هر یک از افراد این گروه می‏توانست با اکثر رویدادهای ادبی جهان آشنا شود. 3 همچنین محمدجعفر محجوب درباره کافه رزنوار می‏نویسد: داستان کافه ژاله این است که پیش از شهریور سال 1320ش مردی که اصلاً قفقازی بود در خیابان لاله‏زار نو کافه‏ای داشت به نام رزنوار که هدایت و یارانش چون هیچ مرکز و دفتری نداشتند ناگزیر در آنجا که گوشه دنجی بود گرد هم می‏نشستند و به گفت وگو با یکدیگر می‏پرداختند. بعدها نیز، پس از آنکه مینوی و فرزاد به انگلستان رفتند و علوی نیز به زندان افتاد. پاتوق هدایت تغییر کرد و نخست به کافه لاله‏زار و سپس به کافه فردوسی انتقال یافت. کافه رزنوار پس از شهریور 1320 نام خود را تغییر داد و به صورت کافه رستوران ژاله در آمد و در این دوران دیگر محل آمد و رفت هدایت نبود. 4 غایت اصلی هر دو گروه ربعه و سبعه یکسان بود و فعالیت عمده هر دو ترجمه و تصحیح و تنظیم متون پهلوی در فضای مدرنیستی مطلوب حاکمیت و با رویکرد مشابه بود ولی نحوه سلوک و مشی جداگانه‏ای داشتند. اختلاف اصلی این دو مشی محافظه‏کارانه گروه سبعه در فضای فرهنگی کشور و حفظ سنتها و مخالفت با پویش مدرن فرهنگ ایران در عرصه نثر و نظم و ... بود. از این گروه تنها سعید نفیسی گرایشهای مدرن نیز داشت.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. یحیی آرین‏پور. از نیما تا روزگار ما. تهران، زوار، 1376. ص 338. 2. Rose Noire. 3. هفته‏نامه سپید و سیاه، اسفند 1346، ص 14. 4. شهرام بهارلوئیان و فتح‏الله اسماعیلی. شناخت‏نامه صادق هدایت. تهران، نشر قطره، 1379. ص 411. https://iichs.ir/vdcebx8wijh8p.9bj.html

نشست رونمایی از کتاب «شاهنامه‌ای برای شاه» برگزار می‌شود

«بسیج، نماد ایثار در دوران دفاع مقدس» در آیینه تصاویر

جریان‌هایی که به وزیر اقتصاد ملی دولت مصدق پشت کردند

شیخ مرتضی آشتیانی

شکار چریک

صادق هدایت و شکل‏گیری اصحاب ربعه