خاندان اقبال

 
خاندان اقبال پیشینه تاریخی چندانی ندارد. حاجی میرزا ابوتراب نخستین فردی از خاندان اقبال است که تاریخ نام و یادی از او را به حافظه سپرده است. او که در دوران فعالیت سیاسی، اداری و اقتصادی‌اش به القاب « اقبال‌التولیه» و «مقبل‌السلطنه» هم مفتخر شد فرزند عبدالوهاب ترشیزی بود. این مقبل‌السلطنه احتمالاً در سال 1244ش/ 1282ق در شهر ترشیز (کاشمر فعلی) تولد یافته و پس از حدود 66 سال خورشیدی یقیناً در سال 1310ش/ 1250ق در شهر مشهد درگذشته است.
 
بیشترین فعالیت میرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه در عرصه فعالیتهای اقتصادی و ملکداری بود و در میان رجال، متنفذان و کارگزاران حکومت در خراسان نفوذ تدریجی ِ قابل اعتمادی به دست آورد. میرزا احمدخان قوام‌السلطنه که در واپسین سالهای عمر سلسله قاجار مدتی حکمران خراسان شد، مهمترین دوستان و نزدیکان سیاسی میرزا ابوتراب بود و به همت همین قوام‌السلطنه هم بود که میرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه به عنوان نماینده حوزه انتخابیه ترشیز (کاشمر) در مجلس شورای ملی دوره چهارم حضور یافت. نمایندگی مجلس شورای ملی تنها و مهمترین فعالیت سیاسی میرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه محسوب می‌شود.
 
درباره تعداد دقیق فرزندان مقبل‌السلطنه اطلاعی نداریم اما می‌دانیم که حداقل هفت تن از اولاد او در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نام‌آور شدند. این هفت تن عبارت بودند از : علی اقبال (میرزا علی خان اقبال‌السلطنه)، عبدالوهاب اقبال، خسرو اقبال، محمدعلی اقبال، احمد اقبال، ایران اقبال و نهایتاً دکتر منوچهر اقبال که سرآمد خاندان اقبال شد.
 
علی اقبال بزرگترین فرزند میرزا ابوتراب در سال 1278ش متولد شد و تا 4 شهریور 1351در قید حیات بود. علی اقبال نه دوره پیاپی (از دوره هفتم تا پایان دوره پانزدهم) به عنوان نماینده در مجلس شورای ملی حضور داشت. علی اقبال در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس شورای ملی به ترتیب از حوزه‌های انتخابیه بیرجند (قائنات) و درگز به مجلس راه یافت. در دوره‌های نهم و پانزدهم به عنوان نماینده مردم شهر کاشمر در مجلس حضور داشت و طی دوره‌های دهم، یازدهم، دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه مشهد در مجلس شورای ملی حضور یافت. علی اقبال از نزدیکترین دوستان و هواداران میرزا احمدخان قوام‌السلطنه بود و طی دهه 1320ش از مهمترین کارگردانان مجلس شورای ملی محسوب می‌شد. از اوایل دهه 1330ش علی اقبال دیگر در عرصه سیاسی کشور نقشی برعهده نگرفت.
 
خسرو اقبال دیگر فرزند میرزا ابوتراب در سال 1291ش/ 1331ق متولد شده است و گویا هنوز در قید حیات باشد. خسرو اقبال از اوایل دهه 1330ش وارد عرصه فعالیت سیاسی و حزبی شد و با پایه‌گذاری حزب پیکار و تأسیس چند روزنامه حزبی چند سالی در امور سیاسی فعال بود. او اواسط دهه 1320ش به تدریج از مسائل و فعالیتهای سیاسی فاصله گرفت و در عرصه‌های حقوقی و نهایتاً اقتصادی و تجاری فعالیتهایش را پی گرفت. تا هنگام پیروزی انقلاب اسلامی در امور تجاری و بازرگانی موفقیت چشمگیری پیدا کرد. در آستانه پایان عمر رژیم پهلوی به خارج از کشور رفت و کماکان فعالیتهای موفق اقتصادی و تجاری‌اش را پی گرفت.
 
عبدالوهاب اقبال در سال 1285ش/ 1324ق متولد شد و در واپسین ماههای عمر رژیم پهلوی درگذشت. او در دوره 16 مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه کاشمر به مجلس شورای ملی راه یافت و از نزدیکترین دوستان جعفر شریف امامی بود. عبدالوهاب اقبال مدتی استاندار کرمان بود و چند سالی هم در سمت امیرالحاج به عنوان نماینده دولت ایران در موسم حج به عربستان می‌رفت. مهمترین سمت اداری ـ سیاسی عبدالوهاب اقبال متولی‌گری آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) در قم بود.
 
از تاریخ تولد محمدعلی اقبال دیگر فرزند میرزا ابوتراب اطلاعی نداریم اما می‌دانیم که او در هشتم اسفند ماه 1336 درگذشته است. محمدعلی اقبال وکیل دادگستری بود و در دوره نوزدهم مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه تون ـ طبس ـ فردوس و گلشن نماینده شد. محمدعلی اقبال در حین نمایندگی مجلس شورای ملی دارفانی را وداع گفت.
 
احمد اقبال در سال 1297ش/ 1337ق متولد شده است و گویا هنوز در قید حیات است. احمد اقبال طی همان سالهای نخست دهه 1320ش به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و به سرعت پلکان ترقی را طی نموده در آن وزارتخانه مقام ارجمندی یافت. بیشترین دوران فعالیت احمد اقبال در وزارت امور خارجه که تا واپسین زمان عمر رژیم پهلوی به طول انجامید در نمایندگیهای سیاسی و سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف جهان و به ویژه اروپا سپری شد. احمد اقبال سالها به عنوان سفیر و وزیرمختار در رأس برخی سفارتخانه‌های ایران در پایتختهای برخی کشورهای اروپایی نظیر چکسلواکی، یوگسلاوی، نروژ و هلند حضوری فعال داشت.
 
ایران (ایراندخت) اقبال نامدارترین دختران ِ میرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه است که در سال 1289ش/ 1328ق متولد شد و مهمترین فعالیت سیاسی ـ اداری او نمایندگی انجمن شهرستان نیشابور و نیز نمایندگی مجلس شورای ملی دوره بیست و سوم از حوزه انتخابیه گناباد بود.
 
مهمترین و نامدارترین برادران اقبال دکتر منوچهر اقبال بود که در سال 1287ش متولد شد و در اوایل آذر ماه 1356 درگذشت. او خدمات سیاسی ـ اداری‌اش را از دوران سلطنت رضاشاه آغاز کرد و در طول دهه 1320ش بارها شغل وزارت یافت و در اواخر آن دهه استاندار آذربایجان و رئیس دانشگاه تبریز شد. پس از کودتای 28 مرداد 1332 به ترتیب سناتور، رئیس دانشگاه تهران، وزیر دربار و نهایتاً نخست‌وزیر شد و تا شهریور 1339 در این سمت اخیر باقی بود. از سال 1342 تا هنگام مرگ در آذر 1356 مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بود.