حاج میرزامحمدخان مجدالملک سینکی

میرزامحمدخان مجدالملک سینکی نیای بزرگ خاندان امینی از رجال باسواد و فرهیخته عصر قاجار بود که در سال 1224ق در مطنقه سینک لواسانات از توابع مازندران به دنیا آمد و از این جهت به سینکی معروف شد. پدرش آقافتحعلی خان از اعیان مازندران در آغاز فرمانروایی قاجاریه به تهران آمد و در سینک لواسانات اقامت گزید. 1

اندکی بعد از قدرت‌گیری خاندانهای مازندرانی در تهران وی با خانواده نوری آشنا شد و خواهر میرزاآقاخان نوری (اعتمادالدوله) را به عقد خود درآورد و از این طریق وارد گروههای قدرت گشت. او در مورد تربیت فرزندش محمد جدیت تمام داشت و وی را در ایام کودکی توسط معلمین سرخانه با علوم قدیمه آشنا ساخت. محمد پس از کسب مدارج عالیه توسط دایی خود میرزا آقاخان نوری (اعتمادالسلطنه) وارد دستگاه دولتی گردید.

اولین شغل او در دستگاه دولت کتابدارباشی قهرمان میرزا پسر عباس میرزا نایب‌السلطنه بود،2 پس از فوت قهرمان میرزا در سال 1262ق به تهران آمد و با سمت منشی و پیشکار مهدعلیا مشغول به کار شد و به همراه او به زیارت عتبات عالیات رفت. آگاهی و شناخت محمد از رموز نامه‌نگاری و حسن خط و روانی نثر باعث شد که خیلی زود در زمره منشیان زبردست عصر قاجار درآید و در سال 1268ق پس از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه وارد خدمت وزارت امور خارجه گردد. وی در زمان صدارت میرزاتقی خان امیرکبیر به مأموریت حاجی ترخان (هشترخان) قفقاز رفت و به مدت سه سال در سمت کارپردازی خدمت نمود. میرزامحمد در طول مدت همکاری با میرزا تقی خان امیرکبیر از شیفتگان منش و شخصیت و طریقت امیر شد و در زمره رجال روشنفکر و اصلاح‌طلب قرار گرفت، به ویژه آنکه میرزا را به دور از هرگونه تمایلات مادی و دنیوی می‌دید.

میرزا محمد در طول مدت خدمت خود در حاجی ترخان بنابر رسوم زمانه هدیه‌ای برای میرزا تقی خان امیرکبیر ارسال نمود اما امیرکبیر از این عمل خرسند نشد و بدو نوشت :
... اینکه برای این جانب ظرف آب پاشی فرستاده بودید، این چیزها مایه خرسندی اینجانب نمی‌شود. زیادتی خدمتگذاری آن عالیجاه باعث مزید میل و محبت اینجانب است. نه اینجانب و نه خدام اعتاب علیه پادشاهی هیچ کدام بجز ظهور خدمتگذاری توقع دیگر نداریم. 3
منش بزرگ و شخصیت عظیم میرزاتقی خان امیرکبیر چنان محمدخان را مجذوب خود نمود که پس از به صدارت رسیدن دایی خود میرزاآقاخان نوری به دلیل مخالفت با دولت مورد سرزنش و توبیخ قرار گرفت و به تهران فراخوانده شد به طوری که میرزاسعیدخان وزیر امورخارجه پس از برافتادن امیرکبیر، در ذی حجه 1268ق نامه‌ای به میرزا محمد نوشت و او را مورد عتاب قرار داد : 
 ... این اوقات حرفهای بی معنی و اطوار خلاف از آن برادر مذکور می‌شود که به هیچ وجه من‌الوجوه با معقولیت و کاردانی شما مناسب نیست ... زهی بی انصافی و بدبختی که پاره‌ای حرفهای غیرمناسب و راست یا دروغ متذکر شود ... گلی که برای شما آب گرفته شده بود که اگر به کار می‌رفت، ابدالدهر ضایع و رسوا بودید و بالمره سلب اعتبار از شما شده بود. عالیجاه میرزاعباس سبب رفع آن شد... این بار در خدمت اولیای دولت قاهره رفع اشتباه کردم و لیکن همیشه اینطورها ممکن نباشد و امروزه پیش نمی‌رود اگر ترک آن حرفها نشود به درک اسفل معلق و به نار جهنم مبتلا خواهید شد.» 4
بی شک سخنان مجدالملک چنان به ظن میرزاسعیدخان بد می‌آمد که به هیچ وجه در نامه به آن اشاره نکرد و آن را تکرار ننمود.

اما میرزا محمدخان پس از مدتی بار دیگر مورد تفقد قرار گرفت. در سال 1275ق در سلک خدمتگذاران دولت درآمد و برای تصفیه امور و بهبود مناسبات دولتین ایران و عثمانی و تصفیه قراردادهای مابین دولتین به جای میرزا ابراهیم خان پدر علاءالسلطنه به بغداد اعزام شد او در این مأموریت پسر ارشدش میرزا علی خان امین‌الدوله را که در آن زمان حدود پانزده سال داشت به همراه خود ‌برد و با کمک او کارهای اتباع ایرانی ساکن در عراق را نظم بخشید. میرزامحمدخان در طول مدت خدمتگذاری خود در وزارت امور خارجه اقداماتی فرهنگی نیز انجام داد.

از جمله فعالیتهای او ایجاد « کاغذ رسمی» در وزارت خارجه ایران بود. کاغذ رسمی کاغذی بود که به درخواست میرزاسعیدخان برای سفرای خارجی نگاشته می‌شد. این کاغذ که نوعی نامه اداری بود شامل پنجاه بیت شعر بود که تمامی ابیات آن سجع و قافیه داشت ابیات این کاغذ در حول و حوش مطلبی خاص دور می‌زد و چون میرزا محمدخان فردی مسلط بر نظم و نثر و علم عروض و ادبیات بود و مطالب را با نثری شیوا و دلکش و به نوعی درست و زیبا کتابت می‌نمود از مبتکرین این سبک بود.

این نامه در جواب درخواستهای سفرای خارجی مقیم ایران که خارج از وظیفه و اختیار وزارت امور خارجه یا دولت بود به شکلی زیبا تنظیم و مطالب به صورت مسجع گفته می‌شد ، بدون آنکه خواهشهای بی معنی سفرا جواب گفته شود جواب داده می‌شد.

بنابر این کاغذ رسمی جواب علی‌السویه در حد موضوع به سفرای خارجی بود و ابداً صحبتی در رد یا قبول تقاضاها نمی‌شد. 5 ازجمله اقدامات دیگر مجدالملک در دوره صدارت دایی خود (میرزا آقاخان نوری) اصلاح خط بود. وی نامه‌ها و رسایلی در این باب نگاشته و از طرفداران و مروجان این اصلاح به شمار می‌رفت. چنانچه از نامه‌های میرزا آقاخان نوری برمی‌آید :

« ... جناب مجدالملک از تهران کاغذی نوشته و به طور اشاره رسانیده‌اید که خدمت جناب اجل برسانم و مخصوصاً رساله که درباب تعدیل و اصلاح انشاء و طریق مکاتبات ایران سابقاً تألیف فرموده‌اند با هر چه از رسایل دیگر دایر به اصلاح ادبیات ایران باشد مرحمت فرمایید برای ایشان بفرستم.» 6

شیوه خاصی که میرزامحمدخان مجدالملک سینکی در شکسته نستعلیق ایجاد کرده بود، بعدها توسط دو پسر نامدارش میرزا علی خان امین‌الدوله و میرزاتقی خان مجدالملک ادامه یافت و سبکی خاص در نویسندگی و انشاء عصر قاجار پدید آورد.

خوش خدمتی و سلوک میرزا محمد باعث شد که پس از عزل میرزا آقاخان نوری، همچنان محبوب ناصرالدین شاه باشد و طی 2 دوره وزارت اوقاف را برعهده گیرد.

او از اعضای مجلس مشورتخانه و شورای دولتی بود و از جمله اصلاحگران عصر ناصری به حساب می‌آمد. رساله او با نام کشف‌الغرایب که به خاطر لقب نویسنده‌اش به رساله مجدیه معروف گشته است مملو از مطالب گوناگون و انتقادات کوبنده به دستگاه دولتی است و یکی از مهمترین رسائل اخلاقی و انتقادی عصر قاجار به حساب می‌آید.
 
پی نوشت: