بحران نان و عواقب تمرد از ضرب‌الاجل

 
در سال 1316 ه. ق (سال ۱۲۷۶ هـ.ش )، در دوره حکومت "مظفرالدین شاه" دغدغه نان شدت یافت و سبب ناآرامی و شورش در شهرهای تبریز، تهران، قزوین و همدان و کشته شدن عده‌ای در این بلواها شد. برخی شاهزادگان و زمینداران با خرید و احتکار گندم و کاهش عرضه، اوضاع را وخیم‌تر کردند.
سند زیر اعلان دولتی است که یکسال پس از شروع بحران نان ، به سال 1317(1278ش) در دارالخلافه تهران منتشر شده است و از پنجم رجب‌المرجب تا پنجم ماه شعبان‌ یک ماه فرصت زمانی تعیین نموده است ، تا اهالی شهر مازاد بر ده خروار آرد و گندم احتکار شده در انبارها خود را ، به نرخ روز بفروشند. اعلان هشدار می‌دهد در پایان مهلت مقرر کارگزاران حکومت غله‌های احتکار شده را به بهایی که صلاح دانسته فروخته و محتکر را مواخذه و مجازات خواهند نمود.
 
اعلان دولتی
بر حسب امر قدر قدر جهان مطاع همایون شاهنشاهی روحنافداه به تمام اهالی دارالخلافه باهره طهران ، بدون استثنا اعلام و اعلان می‌شود از تاریخ انتشار این اعلان که پنجم رجب‌المرجب است، لغایت پنجم ماه شعبان‌المعظم، هر کس از عالی و دانی و اعیان و اشراف و طبقات اصناف، از دلال و انباردار و علاف و غیر هم، آنچه غله گندم در انبارها و زاویه‌ها احتکار کرده باشند، باید به میان میدان یا هر محلی دیگر که دسترس به فروش دارند آورده بریزند و به نرخ معمول و قیمت عاله روز به فروشند و هر گاه پس از انقضای مدت یک ماه معلوم شود که احدی غله انبار خود را به میدان و معرض فروش نیاورده و از حکم دولت تمرد و تجافی کرده است، به موجب صورت صحیحی که به‌دست آمده و بر امنای دولت و کارگذاران حکومت جلیله معلوم شده است که در کجاها غله ذخیره و حبس و احتکار گردیده، با کمال سختی و بدون هیچ ملاحظه و مراعات احدی، انبارها و زاویه‌ها را شکافته و هر قدر غله یافت شود بیرون ریخته به هر قیمتی که صلاح دانند، خواهند فروخت. اشخاصی که وابسته و جمعیت نانخور دارند، که در خانه خود نان می‌پزند یا خمیر کرده به بازار برده می‌پزند، اذن و اجازه دارند که فقط تا مقدار ده خروار آرد، برای مصرف خانه خودشان نگاهدارند و زاید از آن، هر چه داشته باشند از آرد و گندم باید تماماً را بیرون آورده به فروشند، تا مورد مواخذه و مجازات و خسران نگردند.
پنجم شهر رجب المرجب 1317(1278ش)

شماره آرشیو: 54-3-167ر