قحطی نان

در طول تاریخ، یکی از عوامل مسبب شورش و طغیان مردم، بر ضد حکومت‌ها، قحطی یا کمبود مواد غذایی، به‌ویژه نان بوده است‌. فی‌المثل روز 17 آذر 1321 بر اثر کمبود  و نامرغوبی نان و فشار زندگی و نبودن مایحتاج اولیه و پایین بودن دستمزدها  عده زیادی از دانش آموزان و دانشجویان در میدان بهارستان گرد آمدند. تدریجاً عده زیادی از مردم هم به آنها ملحق شدند و به هیئت اجتماع وارد صحن بهارستان گردیدند و در موضوع نان و مواد غذایی با نمایندگان به بحث و جدل پرداخته بنای اهانت را به آنها گذاشتند وقتی تعداد جمعیت زیاد شد مردم به مجلس حمله کردند عده‌ای ازنمایندگان را مورد ضرب و شتم و هتاکی قرار داده به شکستن میز و صندلی و تابلوهای مجلس مبادرت نمودند دسته‌ای نیز به غارت پرداخته و اموال نفیس مجلس را به یغما بردند. به دنبال گرد آمدن مردم در مجلس تدریجاً بازار تهران تعطیل شد و عده‌ای به چپاول مغازه‌های خیابان نادری، شاه آباد، اسلامبول، لاله زار مشغول شدند و شهر تهران از حالت عادی خارج شد، پلیس و نظامیان قادر به جلوگیری از بلوای مردم نگردیدند. مردم در همین روز خانه نخست‌وزیر را به آتش کشیدند و اثاثیه او را به غارت بردند. عباس مسعودی و محسن صدر نمایندگان مجلس که برای مردم موعظه می نمودند مضروب شدند. بعد ازظهر همان روز چون بلوا حالت بحرانی گرفت حکومت در مواجهه با بحران اقتصادی و اجتماعی متعاقب این پدیده ؛‌ به تکاپو افتاد در نتیجه این اقدام سرتیپ قدر فرماندار نظامی و سرپاس رادسر رئیس شهربانی از کار برکنار شدند. سپهبد امیراحمدی با اختیارات کامل به فرمانداری نظامی تهران و فرماندهی سپاه مرکز منصوب شد. به دستور فرماندار نظامی به روی مردم آتش گشوده شد عده زیادی مقتول و مجروح شدند. سرتیپ عبدالعلی اعتمادمقدم به ریاست شهربانی برگزیده گردید. به دستور احمدقوام نخست وزیر کلیه روزنامه‌ها و مجلات توقیف و از انتشار آنها جلوگیری به عمل آمد. نخست وزیر و فرماندار نظامی به صدور چندین اعلامیه پرداختند.
 
اعلامیه دولت
اقدامات شرارت‌آمیز جمعی آشوب‌طلب که دیروز می‌خواستند نظم و آرامش را برهم زنند و آسایش اهالی را سلب نمایند از هر جهت بر خلاف انتظارات و موجب کمال تاثر و تاسف دولت است زیرا که شرارت به خودی خود از هر کس و هر جا دیده شود نماینده انحراف مزاج مرتکب و مظهر خیالات فاسد او است و اگر این فساد در تهران که سواد اعظم مملکت و مقر سلطنت و مرکز فکر و عقل مملکت و ملت است ظاهر شود در حفظ سلامت کشور بیشتر موجب تشویق خاطر می‌شود و قلع ماده آن تصمیم عاجل تر و اقدام قاطع تر می‌خواهد تا اعتدال مزاج مملکت هر چه زودتر مستقر گردد و تشویق خاطر بر طرف شود ضمناً اگر  به شهود برسد که در میان مصادر این شرارت یک عده محصل و دانشجو هم دستشان در کار باشد ناچار بر میزان تاسف و تحسر می‌افزاید و جدیت سریع و اقدام قطعی را برای برگردانیدن آنها به صراط مستقیم ایجاب می‌کند زیرا که محصلین و دانشجویان با معرفتی که کسب کرده و می‌کنند باید در عقل و درایت سرمشق دیگران و راهنمای وظیفه‌شناسی و انضباط باشند و شالوده آسایش عموم را محکم نمایند.

بالاتر از همه آنکه اگر معرض این شرارت را مجلس ملی قرار دهند غلظت ماده فساد بیشتر جلوه می‌کند زیرا که مجلس باید جایگاه امن و فراغت باشد تا نمایندگان بتوانند با فراغ بال به بحث و فحص در امور بپردازند و برای معضلاب امور مملکت چاره‌جویی کنند والا به مجلس هجوم بردن و در و پنجره و شیشه را شکستن و بدستیاری دستهای آلوده به ضرب و ایذای مردم پرداختن و در ساحت مجلس و پیرامون آن که مامن عامه است امنیت را سلب کردن نتیجه‌اش همانست که اراذل و اوباش جرئت و جسارت یافته معترض خانه ها و دکاکین و مغازه‌ها شدند و ازهر حیث ایجاد وحشت و هراس نمودند.

با امعان نظر در کیفیت اجتماع دستجات و وضع نمایشات و اظهارات و اقداماتی که کردند غفلت یا غرض که داشتند معلوم شد زیرا هر چند بواسطه دیر رسیدن و کم رسیدن گندم به تهران در دکاکین نانوایی در هفته های اخیر اجتماع اشخاص دیده می‌شد لیکن با فی‌الجمله تاملی آشکار می‌گردید که چنین حرکاتی که به منظور گسستن نظم عمومی تهیه می‌شود فورا" سختی خواربار را به قحطی مطلق تبدیل می‌کنند و دوبلای قحطی و ناامنی دیگر رمقی برای کشور و همین اشخاص بی‌فکر ی که آلت اغراض قرار گرفته‌اند و سایر مردم باقی نمی‌گذارد لهذا بر حسب تجربیات مکرری که در جریان امور سیاست و کشور شده است اینجانب و همکارانم بدون هیچ تردید خاطری بر آن شدیم که مانع این مقصود شوم گشته و در کمال قدرت مراقبت انتظامات باشیم و هر گونه بی نظمی  و آشوب طلبی را با اشد مجازات پاسخ دهیم تا این سابقه شرم آور را از خود به یادگار نگذاریم که در برابر یک چنین ازدحام مغرضانه با سهل طرق که شانه خالی کردن از مسئولیت باشد متوسل شویم و یا در ایفای وظائف خود متزلزل شده و امور مملکت را برای حفظ راحتی خود مختل نمائیم و خطرات مسلمی را حالا و مالا برای کشور جلب نموده باشم این است که بر حسب اوامر بلیغ اعلیحضرت همایون شاهنشاهی بیش از پیش در حسن اداره امور کشور مصمم  و از هیچ نوع جدیت و اهتمام  در نظم امور و آسایش عموم فروگذار نخواهیم نمود.

بنابراین دستورداده شده که برای اعاده نظم و استقرار کامل امنیت مامورین ارتش و شهربانی بهر گونه وسائلی که لازم بدانند متوسل شوند و به قوه قهریه ریشه فساد و تحریک را براندازند و مفسدین را دستگیر کنند و اجتماعات را ازمیان ببرند و مقررات حکومت نظامی را با تمام شدت و سختی به موقع اجرا بگذارند و موجبات تشویق خاطر عامه را از هر جهت مرتفع سازند و آسایش مردم را تامین نمایند  و البته دولت در این ضمن اقداماتی را که برای رفع عسرت و مضیقه ارزاق مردم پایتخت ضرورت دارد با عجله و جهت کامل دنبال می‌کند و اطمینان می‌دهد که دقیقه‌ای از این کار غافل نیست و نتیجه مطلوب آن قریباً دیده خواهدشد.
بنابراین لازم است افرار مردم از هر حیث آسوده خاطر بوده دنبال کسب و کار خود را رها نکنند و به اقدامات دولت کاملا" مطمئن و امیدوار باشند.                  18آذر 1321
شماره آرشیو: 2-55-256-الف
  
هوالله تعالی شانه- انماالمومنون اخوه
اعلیحضرت همایون شاهنشاهی  ملت ایران پادشاه مشروطه و محبوب خود را ستایش می‌کند و بقای وجودش را از درگاه خداوند خواستار است . سفرای محترم دول متفق روابط ما با شما کاملا" دوستانه است. ما برای حفظ استقلال کشور و آزادی خودمان به کمکهای مادی و معنوی شما نیازمندیم و به شما اعتماد داریم. آقای قوام‌السلطنه دیکتاتور خیانتکار مردم تهران و ملت ایران وقایع خونین و شرم‌آور سه شنبه 17 آذر را که به تحریک تو و همدستان خیانتکارت روی داد فراموش نمی‌کند. آقای قوام همه تورا میشناسند تو در تمام دوره زندگانی ننگین و سیاهت عملا مستبد و دیکتاتور بوده‌ای و هرگز به احساسات ملت احترام نگذاشته‌ای تو برای حفظ مقام و افزودن اقتدار خود به این خونریزی شرم‌آورمتوسل شدی. همه میدانند که تو خود زمینه آشوب را فراهم نمودی. از دو روز پیش خانه‌ات را خالی کردی و بعد هم شکستن چند شیشه را که بدست مامورین خود تو انجام شد با کمال وقاحت به صورت ملیونها ریال خسارت وانمودکردی و از آن گذشتی . تو می‌دانستی که مجلس سه شنبه دست ترا از کار کوتاه خواهد کرد از این رو این آتش را روشن کردی تا عملا" مجلس مدتی تعطیل شود و در این ضمن ترسوها را بترسانی و مخالفین دیگر خود را متهم و دستگیر نمائی.

بزرگترین خیانت تو توقیف روزنامه‌هاست.آیا در کدام حکومت دیکتانوری اقدامی چنین ننگین روی می‌دهد. تو جلسه محاکمه تشکیل داده‌ای که زیر نظر خود تو مخالفینت را مسببین این آشوب معرفی کنند در حالی که خود تو مسبب اصلی این فجایع هستی. تو می‌خواستی با این حرکت شوم نقشه های پلیدت را عملی کنی یعنی: بین ملت و متفقین بین ملت و شاهنشاه محبوب بین مجلس و متفقین و بالاخره همه جا تفرقه و جدایی بیندازی و عاقبت هم به منظور خود نائل شدی . اما ملت ایران تورا می‌شناسد واعمال زشتی که جمعی خیانتکار به طرفداری تو در پس پرده و یا علنا انجام می‌دهند بخوبی مینمایند؟

ملت از حق آزادی قانونی خود نمی‌گذرد و خون بهای یک مشت مردم بیچاره و بیگناه را که فدای نقشه های خطرناک تر شده‌اند از تو می‌گیرد، آقای قوام ملت ایران دزد و غارتگر نیست  ما یاران و همدستان ترا که مسببین اصلی غارتگری بوده‌اند می‌شناسیم و معرفی خواهیم کرد. ملت ایران می‌داند که شاهنشاه او مشروطه و قانونی است.

ملت ایران به مجلس مقدس ملی خود کمال اطمینان را دارد و می‌داند که نمایندگان شجاع و دلیر او انتقام ملت را از تو خواهند گرفت و به خیانتهای تو خاتمه خواهند داد.

ملت ایران اطمینان دارد که منقفین عزیز او در کارهای داخلی کشور دخالت نمی‌کنند.
ای قوام ملت ترا رها نخواهد کرد و ما هنوز با تو گفتگو داریم.
کمیته آزادیخواهان  
شماره آرشیو: 2140پ
 
وزارت جنگ
ستاد ارتش
شماره 4751
مورخه 17/9/21
 
تیمسار سپهبد امیراحمدی
به فرمان مطاع مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی از این تاریخ به فرماندهی پادگان مرکز و فرمانداری نظامی طهران منصوب و مراتب به طور بخش نامه به کلیه واحدهای پادگان مرکز و قسمت های مربوطه ابلاغ شد .
رییس ستاد ارتش – سپهبد یزدان پناه
شماره آرشیو: 1516پ
 

گوشه‌ای  از تظاهرات  مردم  در واقعه  17 آذر 1321
در داخل  مجلس  شواری  ملی  در بهارستان
شماره آرشیو: 5725-4ع